Fiodor Dostojewski „Zbrodnia i kara”. Książka obowiązkowa na maturę: streszczenie, problematyka, test z lektury

„Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego, która jest lekturą obowiązkową dla maturzystów 2024, powstała w latach 1866-1867 i była pierwszą powieścią, którą Dostojewski napisał po swoim powrocie z Syberii. Powieść powstała w czasie, gdy Dostojewski był bardzo zaangażowany w krytykę i dyskusję na temat filozofii Friedricha Nietzschego. „Zbrodnia i kara” jest więc między innymi krytyką teorii Nietzschego.

Powieść powstała również w kontekście panującej w Rosji atmosfery niepokoju i niezadowolenia, która była częścią większej fali reform społecznych i politycznych w Europie w XIX wieku. „Zbrodnia i kara” ukazuje skrajne warunki życia w Sankt Petersburgu i jest komentarzem do panującej tam sytuacji społecznej.

„Zbrodnia i kara” uważana jest za opus magnum Dostojewskiego i jedną z największych powieści psychologicznych, jakie kiedykolwiek napisano. Praca zagłębia się w naturę zbrodni, kary, odkupienia i ludzkiej egzystencji. Jest to złożona powieść, którą analizowali zarówno filozofowie, socjologowie, jak i psychologowie. Jej tematyka jest swoistym zwierciadłem ludzkiej natury, miała też wpływ na kształtowanie się poglądów na temat moralności i zbrodni.

Dostojewski został uznany za twórcę nowego gatunku literackiego – tzw. analitycznej prozy dialogowej, zwanej też wielogłosową. Na ten wyróżnik formalny utworów Dostojewskiego, zwrócił uwagę w latach dwudziestych XX wieku Michał Bachtin, rosyjski badacz literatury i filozof. Dialog u Dostojewskiego nie jest więc uzupełnieniem i wyjaśnieniem akcji, jak dzieje się to w tradycyjnych opowiadaniach i powieściach. Sam w sobie jest akcją i warunkuje istnienie innych postaci.

Istnieć, to dla Dostojewskiego obcować z drugą osobą, za pomocą wymiany zdań. Brak dialogu to śmierć. Przykładem może być Arkadiusz Swidrygajłow, który popełnia samobójstwo, bo nie ma, nawet sobie, już nic do powiedzenia. W powieściach Dostojewskiego mniej istotne są wydarzenia, ważni są natomiast ludzie, którzy analizując siebie i innych, coraz szybciej posuwają akcję, coraz dokładniej odsłaniają swe wnętrze wobec siebie i innych. Ten sposób rozwijania przebiegu wydarzeń jest poniekąd teatralny, bowiem stosowany jest przez autorów sztuk scenicznych.

1. Dramatyczna sytuacja materialna Raskolnikowa.
2. Filozofia Raskolnikowa zawarta w artykule o zbrodni.
3. Przygotowania do zamordowania lichwiarki.
4. Zabójstwo Alony i jej siostry.
5. Choroba Raskolnikowa.
6. Rozmowy Raskolnikowa z Sonią, czytanie Ewangelii.
7. Przyznanie się Raskolnikowa do winy.
8. Katorga i oczyszczenie z win.

Wprowadzenie: Poznajemy głównego bohatera, Rodiona Raskolnikowa, jako biednego i samotnego studenta, który ma wizję radykalnej teorii o „ludziach nadludzkich”.

Popełnienie zbrodni: Raskolnikow postanawia wcielić swoją teorię w życie i dokonuje morderstwa dwóch kobiet – lichwiarki Alony i jej siostry Izawiety.

Konfrontacja z prawem: Raskolnikow jest ścigany przez policję, a detektyw Porfiry Pietrow wprowadza go w labirynt śledztwa i zaczyna prowadzić z nim grę psychologiczną.

Rozterki i wyrzuty sumienia: Raskolnikow zaczyna odczuwać wyrzuty sumienia i konfrontuje się z własnymi motywacjami i konsekwencjami swojego czynu.

Relacje z innymi postaciami: Pojawiają się inne ważne postaci, takie jak Sonia, prostytutka, która staje się duchowym przewodnikiem Raskolnikowa oraz jego kuzynka Dunia, która jest związana z detektywem Pietrowem.

Proces sądowy i kara: Raskolnikow zostaje aresztowany i staje przed sądem, gdzie musi stawić czoła swoim czynom i odpowiedzieć za zbrodnie. Ostatecznie zostaje skazany i odbywa karę w kolonii karnej.

Odkupienie i zrozumienie: Po odbyciu kary Raskolnikow dokonuje procesu odkupienia i zrozumienia swoich czynów, a także pojednania z innymi postaciami.

• Rodion Romanowicz Raskolnikow – główny bohater, 23-letni młodzieniec, który żyje w nędzy. Bieda była powodem rzucenia przez niego studiów, również nędza popycha go do zbrodni. Rodion cierpi nie tylko z powodu własnej biedy, ale i tego, że matka i siostra żyją w ubóstwie, by on mógł się uczyć. Przypuszcza, że siostra chce się poświęcić dla niego i wyjść za mąż za Łużyna. Nie chce do tego dopuścić. Bezradność w tej beznadziejnej sytuacji podsuwa mu pomysł zbrodni. Planuje zabójstwo lichwiarki, Alony Iwanowej.
• Dunia – siostra Raskolnikowa, odrzuciła zaloty Swidrygajłowa, ale zostaje oskarżona przez jego żonę Marfę o złe prowadzenie się i wyrzucona z ich domu, gdzie pracowała jako guwernantka. Bezgranicznie kocha matkę i brata. Jest zdolna do poświęceń, a także pełna dumy i godności.
• Marmieładow – pijak, ojciec Soni. Niegdyś była radcą. Jako wdowiec ożenił się powtórnie.
• Sonia – córka Marmieładowa, która zarabia na życie prostytucją i w ten sposób utrzymuje całą rodzinę: ojca alkoholika, macochę i dwójkę jej dzieci. Sonia staje się duchowym przewodnikiem Raskolnikowa i pomaga mu w odkupieniu.
• Alona Ivanowna – jedna z ofiar Raskolnikowa, lichwiarka.
• Lizawieta Iwinska – druga ofiara Raskolnikowa, siostra Alony Ivanowny.
• Porfiry Pietrowicz – sędzia śledczy. Przede wszystkim jest psychologiem, niezwykle inteligentnym i przebiegłym. Rozszyfrowuje tajemnicę Rodiona przy pomocy pytań, rozmów, logicznego myślenia i wnioskowania. Doprowadza do przyznania się Rodiona do zbrodni.
• Arkadiusz Swidrygajłow – mężczyzna pogrążony w długach. W jego domu pracowała Dunia jako guwernantka. Bezskutecznie próbował ją uwieść. Nękany wyrzutami sumienia z powodu swych złych czynów popełnił samobójstwo.
• Marfa Pietrowna – żona Swidrygajłowa, występuje właściwie tylko w opowieściach Arkadiusza Swidrygajłowa i Pulcherii Raskolnikow.
• Pulcheria Raskolnikowa – matka Rodiona i Duni, bardzo kocha syna, przeczuwa, że stało się coś złego, choć syn i córka robią wszystko, by ukryć przed nią prawdę. Po wyjeździe Rodii na zesłanie, jego matka zapada na chorobę nerwową i umiera.
• Piotr Pietrowicz Łużyn – adorator Duni. Jest on ograniczony, skąpy, ponury i nadęty. Pragnie ożenić się z Dunią, ubogą panną, by ją całkowicie od siebie uzależnić.

„Zbrodnia i kara” to powieść Fiodora Dostojewskiego, która opowiada historię młodego i niezamożnego studenta Raskolnikowa, który popełnia serię brutalnych morderstw. Opisuje jego wewnętrzne rozterki i walkę z sumieniem, a także ukazuje relacje z innymi postaciami i jego proces sądowy. Głównym tematem powieści jest problem moralności i odpowiedzialności, a także analiza psychologiczna głównego bohatera. „Zbrodnia i kara” ma też pozytywne przesłanie: każdą winę można odkupić, rozumiejąc swój błąd, przyznając się do winy i przyjmując wyrok.

• Moralność i etyka: Raskolnikow stawia sobie pytanie o to, czy ma prawo do popełnienia zbrodni, aby uwolnić się od biedy i cierpienia.
• Bezrobocie i bieda: powieść ukazuje trudne życie ludzi żyjących na granicy ubóstwa w Sankt Petersburgu.
• Psychologia i samotność: powieść ukazuje, jak samotność i brak zrozumienia może prowadzić do destrukcyjnego zachowania.
• Religia i odkupienie: Sonia i jej wpływ na Raskolnikowa są kluczowymi elementami, które ukazują jego poszukiwanie odkupienia i duchowego zbawienia.
• Kwestia kary i sprawiedliwości: powieść ukazuje, jak różne formy kary i sprawiedliwości mogą wpływać na człowieka, który popełnia zbrodnie.
• Wpływ społeczeństwa i moralności na jednostkę: powieść ukazuje, jak presja społeczeństwa i jego moralne normy wpływają na zachowanie i myślenie jednostki.

Nieodłącznym elementem lektur w szkole średniej jest sprawdzian po przeczytaniu lektury. Co może pojawić się na teście ze „Zbrodni i kary” Fiodora Dostojewskiego? Przygotowaliśmy test z lektury, który warto rozwiązać przed omawianiem książki. Przyda się również jako powtórka przez egzaminem maturalnym.

• Literatura klasyczna: powieść nawiązuje do dzieł takich jak „Boska komedia” Dantego i „Faust” Goethego.
• Filozofia: powieść odwołuje się do filozofii Nietzschego i jego teorii o „wielkim człowieku”, który ma prawo do popełnienia zbrodni w imię wyższego dobra.
• Religia i mitologia: powieść zawiera nawiązania do Biblii i mitów starożytnej Grecji.
• Tematy społeczne: powieść ukazuje problem biedy i bezrobocia w Rosji w XIX wieku, jak również kwestie moralności i sprawiedliwości.
• Romantyzm i realizm: powieść łączy elementy romantyzmu, takie jak ekspresja emocji i poszukiwanie duchowego odkupienia, z realistycznym ukazaniem życia w Petersburgu w XIX wieku.
• Symbolika: wiele elementów w powieści, takich jak krew i śnieg, ma głębsze znaczenie i symboliczne nawiązania.