Tusz do tatuażu czy makijażu permanentnego może szkodzić zdrowiu. Zobacz, których produktów unikać. Jakie powikłania może powodować tatuaż?

Popularność tatuaży od lat rośnie i w Polsce może mieć je już nawet co dziesiąta dorosła osoba. Permanentne rysunki stosuje się też w branży kosmetycznej do wykonywania trwałego makijażu. Nie budzą one już takich kontrowersji, jak zaledwie kilka dekad wcześniej.

Teraz przedmiotem dyskusji są raczej kwestie zdrowotne związane z tatuowaniem ciała, a dokładniej – wpływ stosowanych składników tuszów na organizm. Wiele takich wyrobów zawiera bowiem szkodliwe związki, przez co kilkadziesiąt zawierających je produktów zostało wycofane z użycia na terenie UE. Wytyczne odnośnie stosowanych tuszów przedstawił też polski Główny Inspektorat Sanitarny.

Decydując się na trwałą ozdobę ciała jesteśmy uprawnieni do otrzymania kluczowych informacji. Zgodnie z obowiązującym w Polsce od 4 stycznia 2022 r. rozporządzeniem europejskim właściciel salonu tatuażu ma obowiązek pokazania klientowi składu stosowanego tuszu poprzez pokazanie jego opakowania albo załączonej ulotki informacyjnej.

W komunikacie wydanym 10 maja br. GIS zaleca, by zawsze sprawdzić oznaczenie tuszu. Musi znajdować się na nim następująca informacja: „Mieszanina przeznaczona do stosowania w tatuażach lub makijażu permanentnym”.

Na etykiecie produktu powinny znaleźć się także dane takie jak:

• numer partii,
• wykaz składników,
• zawartość regulatorów pH (jeśli są w składzie),
• informacja o obecności związków niklu (wartość maksymalna to 0,0005%) i chromu (VI) (maks. 0,00005%),
• ostrzeżenie „Może powodować reakcje alergiczne”,
• instrukcje bezpieczeństwa na potrzeby używania.

Tusz do tatuażu lub makijażu permanentnego to mieszanina, która oprócz określonych pigmentów tworzących daną barwę zawiera też składniki pomocnicze – to m.in. rozpuszczalnik, substancje regulujące odczyn pH czy konserwujące. W tuszach stosuje się około 100 różnych pigmentów oraz podobną liczbę dodatków.

Pigmenty stosowane do produkcji tuszów do tatuażu bywają pozyskiwane wśród składników lakierów samochodowych, barwników do tworzyw sztucznych i farb stosowanych w przemyśle tekstylnym.

W raporcie Joint Research Centre (JRC), który należy do Komisji Europejskiej, autorzy informują o obecności w niektórych produktach niebezpiecznych dla zdrowia substancji oraz skażeniu mikrobiologicznym.

W tuszach zidentyfikowano szereg szkodliwych związków – do tych najbardziej groźnych należą (w kolejności według malejącego zagrożenia):

• wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA, ang. PAH, polycyclic aromatic hydrocarbons) takie jak benzo(a)piren, który znajduje się na liście związków rakotwórczych dla człowieka,
• pierwszorzędowe aminy aromatyczne,
• drobnoustroje,
• metale ciężkie, w tym nikiel, chrom, miedź i kobalt,
• substancje konserwujące.

Najgroźniejsze WWA są wykrywane głównie w czarnych tuszach, a zanieczyszczenia te pochodzą głównie z produkcji przemysłowej. Niektóre produkty mają nawet zaledwie 70-90 proc. czystości.

Niebezpieczne są także pigmenty o jaskrawych kolorach. Choć na szczęście nie stosuje się już związków rtęci takich jak cynober, we współczesnych wyrobach szczególnie groźne okazały się czerwone barwniki azowe. Te syntetyczne barwniki organiczne wchodzą w skład 60 proc. pigmentów stosowanych w kolorowych tuszach.

W badaniach szwajcarskich co czwarty tusz zawierał natomiast dezynfekujący benzoizotiazolinon (benzoisothiazolinone), który podrażnia skórę, a 7 proc. zawierała formaldehyd w roli konserwantu.

Ponieważ wykonywanie trwałego rysunku na ciele, czy to w postaci tatuażu, czy makijażu, wiąże się z wprowadzaniem tuszu pod powierzchnię naskórka, jego składniki przedostają się do skóry właściwej, a stamtąd wędrują po organizmie, gromadząc się w różnych jego rejonach, np. węzłach chłonnych.

Pigmenty mogą też przedostać się bezpośrednio do krwiobiegu, wywołując ogólnoustrojowe skutki. Jest to zagrożeniem zwłaszcza w przypadku wprowadzania tuszu do błon śluzowych, nie mówiąc już o wnętrzu gałki ocznej, gdy konsekwencją zabiegu jest często ślepota.

Źródłem niebezpiecznych dla zdrowia związków jest też rozpad składników tuszu, zwłaszcza pigmentów, który może zachodzić w wyniku przemian metabolicznych w organizmie albo reakcji w skórze na promieniowanie ultrafioletowe czy laserowe (stosowane m.in. w zabiegach usuwania tatuażu – a według niektórych ankiet wykonania go żałuje później aż połowa amatorów trwałego rysunku). Szczególnie niepolecane są jednak tatuaże UV, które „świecą” w ciemności, bo wywołują znacznie więcej niepożądanych reakcji niż te z pigmentem.

Choć większość osób zdaje sobie sprawę z ryzyka infekcji po wykonaniu permanentnego rysunku – jest to w końcu zabieg inwazyjny, bo przebiegający z uszkodzeniem powłok skórnych, niewielu chętnych na tatuaż myśli jednak o zagrożeniu chemicznym. Tymczasem dane wskazują, że tylko kilka procent przypadków zgłoszeń do europejskiego systemu bezpieczeństwa Safety Gate nie ma związku ze składnikami tuszu do tatuażu czy trwałego makijażu.

Co istotne, 2 na 3 alerty odnośnie składu dotyczyły tuszów wyprodukowanych w Stanach Zjednoczonych, a jedna trzecia problematycznych wyrobów była importowana z Chin, Japonii i niektórych krajów europejskich. W niemal co 10. przypadku kraj pochodzenia tuszu pozostawał nieznany.

Raport JRC wskazuje również, że większość powikłań zdrowotnych po wykonaniu tatuażu dotyczy nadwrażliwości na użyty tusz, głównie w przypadku barwników czerwonych oraz czarnych.

Obserwowane przez dermatologów problemy związane z jakością tuszu to natomiast:

• nierówne, bliznowate zgrubienia skóry związane z przeładowaniem barwnika,
• przewlekły stan zapalny,
• długoterminowa nadwrażliwość na światło słoneczne,
• wywołane powikłaniami znaczne ubytki pigmentów ze skóry.

Rozpoznanie zagrożeń związanych z jakością tuszów do tatuażu i makijażu przyczyniło się do zmian w prawie europejskim. W ramach nowelizacji ustaw dotyczących stosowania związków chemicznych zakazano aż 4 tysięcy z nich, z czego wiele występuje w barwnikach. Należy do nich m.in. popularny rozpuszczalnik alkohol izopropylowy (izopropanol).

Nowe regulacje europejskie dotyczące produktów dopuszczonych do stosowania jako tusz, które dotyczą konkretnych substancji, takich jak barwniki azowe, WWA, metali ciężkich i metanolu, zostały wprowadzone 14 grudnia 2020 r. z okresem przejściowym wynoszącym 12 miesięcy.

Zgodnie ze zmianami obowiązującymi od początku br. w tuszach nie może być obecny szereg wyszczególnionych zanieczyszczeń oraz barwników m.in. czerwonych, zielonych, żółtych, fioletowych, pomarańczowych i niebieskich o określonych oznaczeniach.

Od 2023 roku wycofane zostają także barwnik niebieski Blue 15:3 i zielony Green 7. Są one składnikami nie tylko tuszów w tych odcieniach, bo można uzyskać je także w inny sposób. To jednak istotny element barw brązowych i fioletowych, a artyści tatuażu szacują, że zakaz pozbawi ich nawet 70 proc. palety kolorów. Producenci będą musieli zastąpić szkodliwe składniki farb lepszymi alternatywami, co odbędzie się z korzyścią dla klienta, choć niekoniecznie dla jego kieszeni.