Kozłek
Kozłek lekarski, inaczej waleriana (Valeriana officinalis) jest źródłem korzenia i kłącza, których składniki wykazują działanie przeciwlękowe, uspokajające, nasenne i przeciwdrgawkowe. Zawiera przede wszystkim seskwiterpeny takie jak kwas walerenowy oraz walepotriaty z grupy irydoidów, które odpowiadają za jego działanie uspokajające. Polecane formy to wyciągi alkoholowo-wodne i wodne.
Związki aktywne kozłka nawet czterokrotnie podwyższają też stężenie w szczelinach synaptycznych komórek nerwowych neuroprzekaźnika kwasu gamma-aminomasłowego (GABA), który ma wyciszające właściwości.
Kozłek ma ponadto działanie antydepresyjne, zmniejszające objawy arytmii serca i wspomagające sen. Nie tylko uspokaja układ nerwowy, ale także usypia – szczególnie przyjmowany razem z chmielem. Udowodniono, że pomaga zapaść w sen i poprawia jego jakość bez wywoływania efektów ubocznych. W tym celu poleca się nalewkę z dawce 3 ml na pół godziny przed pójściem do łóżka. Według badań dawka 400-900 mg dziennie redukuje lęk i niepokój równie skutecznie, co diazepam.
Działanie dawki wyciągu z waleriany zawierającego 81 mg walepotriatów oceniono również u osób z zespołem lęku uogólnionego. Trwająca 4 tygodnie kuracja spowodowała redukcję objawów takich jak napięcie i bezsenność według skali HAMA oraz STAI (Inwentarz Stanu i Cechy Lęku, State-Trait Anxiety Inventory). Natomiast w badaniu osób zdrowych przyjmowanie dawki 500 mg dziennie ekstraktu przez 60 dni spowodowało znaczący spadek odczuwania niepokoju według krótkiej skali oceny psychiatrycznej (Brief Psychiatric Rating Scale, BRPS).
Ze względu na bezpieczeństwo związane z możliwym toksycznym działaniem walepotriatów dostępne w sprzedaży ekstrakty mają większy udział kwasu walerenowego.
Werbena
Werbena cytrynowa (Aloysia citriodora) znana jest pod różnymi nazwami łacińskimi, m.in. Aloysia triphylla, Lippia citriodora, Lippia triphylla czy Verbena triphylla. Jej liście mają przyjemny cytrynowy zapach, a w składzie występują irydoidy, luteolina czy werbakozyd. Ważnym składnikiem czynnym jest monoterpen R-karwon, który moduluje aktywność ciała migdałowatego i podwzgórza, wpływając na reakcje wycofania w obliczu czynników stresujących.
Werbena jest stosowana jako środek uspakajający i przeciwbólowy, również w postaci olejku eterycznego. Można przyjmować ją w postaci smacznej herbatki, a także jako składnik prostych i złożonych suplementów diety.
Lawenda
Lawenda lekarska – wąskolistna, oraz szerokolistna (Lavandula angustiflora i L. latifolia) jest przede wszystkim źródłem olejku eterycznego o działaniu uspokajającym. Stanowi składnik mieszanek na herbatki ziołowe i wieloskładnikowych suplementów diety. Jest stosowana m.in. wraz z różeńcem górskim, który jest adaptogenem tak, jak polecana przez nas dalej aszwaganda.
W ramach analizy dostępnych danych antystresowe właściwości lawendy wykazano w ponad 50 randomizowanych badaniach klinicznych i 17 tych nierandomizowanych, udowadniając co najmniej jeden pozytywny aspekt działanie zioła w leczeniu lęków.
Lawendę można stosować z powodzeniem w postaci olejku w ramach aromaterapii, a także spożywać. Należy przy tym pamiętać, że przyjmowany doustnie wyciąg z lawendy może w znacznym stopniu obniżać ciśnienie, zwiększać apetyt i nasilać działanie uspokajające innych leków i suplementów, a także być przyczyną zaparć i bólów głowy.
Melisa
Melisa lekarska (Melissa officinalis) to zioło bezpieczne i smaczne, dlatego chętnie spożywane w formie herbatek. Liści używano w celu poprawy nastroju i zdolności kognitywnych, a także łagodzenia objawów stresu i lęku. Związki aktywne to polifenole, zwłaszcza flawonoidy (m.in. kwas rozmarynowy) oraz trójterpeny (kwas ursolowy czy oleanolowy).
Ziele melisy jest rekomendowane przez niemiecką rządową Komisję E w leczeniu bezsenności związanej ze stresem. Łagodzi objawy takie jak nerwowość i nadpobudliwość.
Efektywność działania melisy potwierdzono m.in. u pacjentów ze zdiagnozowanymi zaburzeniami lękowymi i dotyczącymi snu. Zastosowanie 2 razy dziennie przez 15 dni dawki 300 mg wyciągu z melisy standaryzowanego na zawartość min. 7 proc. kwasu rozmarynowego i 15 proc. kwasu hydroksycynamonowego spowodowało spadek napadów lęku o 18 proc. oraz związanych z nimi objawów (o 15 proc.) według skali oceny lęku FRSA (Free Rating Scale for Anxiety), zmniejszając objawy bezsenności o 42 procent.
W celu poprawy snu i zmniejszenia objawów niepokoju zalecana jest dawka 2-5 ml ekstraktu płynnego lub 300 mg sproszkowanego dwa razy dziennie. Skutecznie działa również aromaterapia z wykorzystaniem oleju eterycznego melisy, co w badaniach klinicznych udowodniono m.in. u pacjentów z chorobą Alzheimera.
Choć melisa ułatwia trawienie i pomaga łagodzić bóle brzucha, może u niektórych jej wywoływać oraz być źródłem nudności.
