Kłóciła się z Orzeszkową, została „Sterniczką” walki o edukację i prawa kobiet. Kim była Paulina Kuczalska-Reinschmit?

Województwo kijowskie, powiat czerkaski – to właśnie tam, na terenach dzisiejszej Ukrainy, urodziła się Paulina Kuczalska-Reinschmit. Można powiedzieć, że chęć walki o prawa kobiet miała we krwi. Jej matka – Ewelina z Porczyńskich – była bowiem członkinią Entuzjastek, a więc pierwszej polskiej grupy feministycznej założonej przez Narcyzę Żmichowską. W wieku 20 lat Paulina Kuczalska wyszła za mąż za Stanisława Reinschmita. Małżeństwo nie było jednak udane i po sześciu latach się rozpadło. Zgodnie z obowiązującym wówczas prawem, to ojciec, a nie matka objął opiekę nad ich synem – Leonem.

Z pamiętników Romany Pachuckiej – sufrażystki i współpracowniczki Kuczalskiej – dowiadujemy się, że związek z Reinschmitem okazał się nie tylko nieudany, ale także tragiczny w skutkach. W wyniku zarażenia chorobą weneryczną Kuczalska straciła oko.

Osobiste trudne doświadczenia rodzinne, a także wychowanie przez entuzjastkę sprawiły, że Paulina Kuczalska-Reinschmit już od młodych lat była głęboko zaangażowana w walkę o równouprawnienie kobiet. W 1885 roku wyjechała do Genewy, a następnie do Brukseli, gdzie studiowała nauki ścisłe. Był to także czas, w którym na skutek licznych spotkań z zachodnimi feministkami w Paulinie Kuczalskiej-Reinschmit coraz wyraźniej dochodziły do głosu postulaty związane z równouprawnieniem.

Gdy powróciła do Warszawy, bez zastanowienia zajęła się polską sprawą kobiet. A było czym się zajmować! W salonie Kuczalskiej-Reinschmit zaczęły spotykać się znane i mniej znane emancypantki. Połączyło ich wspólne pragnienie, by Polki otrzymały takie same prawa jak mężczyźni.

Eliza Orzeszkowa, Maria Dulębianka, Maria Konopnicka czy Justyna Budzińska-Tylicka – to tylko niektóre z osób, odwiedzających mieszkanie Kuczalskiej-Reinschmit znajdujące się przy ul. Marszałkowskiej. Nie zawsze były to jednak łatwe rozmowy. Paulina Kuczalska-Reinschmit, która słynęła ze swoich bezkompromisowych poglądów, często kłóciła się z Elizą Orzeszkową. Przekonywała autorkę „Marty”, że równouprawnienie kobiet powinno odbywać się „mimo wszystko”: nawet przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości i we wszystkich możliwych zakresach.

Jednym z takich zakresów była oczywiście edukacja. Paulina Kuczalska-Reinschmit postulowała, by kobiety miały pełen dostęp do nauki, a później także pracy. Chciała, by młode dziewczęta, mogły wybierać, w jakim kierunku chcą się rozwijać. W związku z tym powołała do życia Delegację Pracy Kobiet przy Towarzystwie Popierania Przemysłu i Handlu, której celem było organizowanie kursów i szerzenie rzetelnej edukacji wśród młodych dziewcząt.

Swoje liczne przemówienia, broszury i odezwy kierowała właśnie do dorastających osób. Mówiła o tym, jak ważna jest współpraca młodszych kobiet ze starszymi. Jak podkreśla Cecylia Walewska – autorka publikacji „W walce o równe prawa. Nasze bojownice” – to właśnie Kuczalska-Reinschmit była osobą, która jako „jedna z pierwszych podjęła oddziaływanie na młodzież żeńską w kierunku uświadamiania jej co do przyszłych obywatelskich zadań”.

Dla Pauliny Kuczalskiej-Reinschmit bronią w walce o równouprawnienie stała się prasa. Początkowo publikowała w „Tygodniku Ilustrowanym”, „Kurierze Warszawskim” i „Kurierze Codziennym”. Po latach stanęła na czele „Steru” – pierwszego polskiego pisma w całości poświęconemu walce o prawa kobiet, do którego pisały Eliza Orzeszkowa, Iza Moszczeńska czy Józefa Sawicka. W „Sterze” nie brakowało także artykułów pisanych przez mężczyzn, m.in. Piotra Chmielowskiego czy Stefana Żeromskiego.

Kuczalska-Reinschmit każde swoje działanie kierowała w stronę równouprawnienia kobiet. Organizując dwudziestopięciolecie twórczości Orzeszkowej, przy okazji zebrała fundusze na prace naukowe kobiet. W pisanych przez siebie tekstach podkreślała, jak ważne jest opracowanie nowego modelu wychowania dziewcząt i zmiana roli kobiety w środowisku domowym. „Sterniczka” zaznaczała także, że przyznanie kobietom praw wyborczych to podstawa społeczeństwa obywatelskiego:

– Głosowanie powszechne jest dopiero wówczas, gdy i kobiety głosują – twierdziła Kuczalska-Reinschmit.

Oczywiste było dla niej też to, że kobiety powinny mieć nieskrępowany dostęp do studiowania:

– Skoro wszyscy zgodzimy się na to, że przeznaczeniem człowieka, tak mężczyzny, jak kobiety, jest być coraz doskonalszym i pożyteczniejszym członkiem społeczeństwa, przeto i wszelkie dowodzenia przeciwne wyższemu wykształceniu kobiet same z siebie upadną jako niemające racji bytu, bo niemogące się stosować do ogółu – pisała w 1881 roku w „Echu”.

Paulina Kuczalska-Reinschmit częściowo doczekała realizacji swoich postulatów. W 1918 roku Polkom oficjalnie przyznano prawa wyborcze. Redaktorka naczelna „Steru” zmarła trzy lata później. Została pochowana na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Źródło:
C. Walewska, W walce o równe prawa. Nasze bojownice, Warszawa 1980, [dostęp:] Polona.