Budżet domowy – jak go planować? Na czym polega zarządzanie finansami osobistymi

Planowanie budżetu daje możliwość monitorowania finansów, kontrolowania i planowania wydatków oraz planowania oszczędności. Jak zacząć planować domowy budżet? Czy zarządzanie finansami musi być trudne?

Finanse osobiste, czyli środki, jakie posiada gospodarstwo domowe w danym okresie czasu, warto planować i kontrolować. Zarządzanie budżetem pozwala na uniknięcie problemów finansowych związanych z utratą płynności albo niemożnością pokrycia niektórych kosztów. W rezultacie - może przynieść spokój ducha i spore oszczędności.

Jeśli zamierzamy skutecznie zarządzać domowymi finansami, musimy skupić się na dokładnym przeanalizowaniu naszej kondycji finansowej i systematycznym przestrzeganiu zaplanowanego budżetu.

Wszelkie zmiany, nowe wpływy i dodatkowe lub nieprzewidziane koszty powinny być na bieżąco wpisywane w budżet.
Zarządzanie budżetem domowym pozwala na:

• planowanie przychodów i wydatków,
• bieżącą kontrolę posiadanych środków finansowych,
• śledzenie stanu konta oraz oszczędności.

Podstawowym błędem wielu osób jest brak systematyczności – jedynie regularne planowanie i skrupulatne uzupełnianie bieżących wydatków jest gwarancją skutecznego zarządzania domowym budżetem. Ścisłe kontrolowanie nawet najmniejszego wydatku doprowadzi do finansowej stabilizacji, a w perspektywie czasu do możliwości gromadzenia oszczędności.

Bezwiednie wydawane pieniądze i całkowity brak kontroli nad osobistymi finansami często jest przyczyną nawarstwiających się problemów finansowych i ciągłego braku gotówki.

W takiej sytuacji zastosowanie ma popularny „efekt latte”, czyli pozornie niewidoczne, ignorowane koszty małych przyjemności. Określenie miesięcznych wydatków i zestawienie ich z uzyskiwanymi dochodami pozwoli na wskazanie kosztów, które niepotrzebnie obciążają nasz budżet domowy i które warto ograniczyć, a nawet całkowicie wyeliminować (na przykład za pomocą zamienników: kawę z ulubionej kawiarni zamienić na tą parzoną w domu, a dojazdy taksówkami czy samochodem na komunikację miejską i pociągi).

Suma pieniędzy, jaką dysponujemy każdego miesiąca powinna chociaż nieznacznie przekraczać wysokość regularnie ponoszonych wydatków, jednak w praktyce zdarza się, że ostateczny bilans jest ujemny. W takiej sytuacji możemy zwiększyć dochody poprzez uzyskanie podwyżki w dotychczasowej pracy lub poszukać dodatkowego źródła dochodu. Innym rozwiązaniem jest zniwelowanie wydatków do niezbędnego minimum, co właśnie umożliwia rozplanowanie budżetu domowego, który czarno na białym pokazuje naszą aktualną sytuację finansową.

Zarządzanie domowymi finansami to nic innego jak:

• określenie wszystkich dochodów,
• określenie bieżących wydatków,
• analiza sytuacji finansowej,
• wyeliminowanie zbędnych wydatków,
• ustalenie celu, w jakim będą gromadzone oszczędności.

Racjonalne podejście do planowania budżetu domowego pozwoli na efektywne wykorzystanie posiadanych w danym okresie środków i uniknięcie ewentualnych problemów z płynnością finansową w przypadku niespodziewanych sytuacji.

Pierwszym krokiem w zarządzaniu finansami i zaplanowaniu budżetu domowego jest określenie wszystkich źródeł dochodów w danym okresie czasu, na przykład w danym miesiącu. Szczegółowe wskazanie dochodów gospodarstwa domowego to podstawa racjonalnego zarządzania pieniędzmi – zasadniczo nie możemy wydać więcej niż posiadamy.

W tym celu warto usiąść wygodnie i na zwykłej kartce papieru wypisać sumy pieniędzy, które w najbliższym czasie wpłyną na konto w banku, czyli dochody wszystkich członków rodziny. Warto pamiętać o podziale środków na stałe i ruchome – dochody stałe to takie, które otrzymujemy regularnie, czyli na przykład wynagrodzenie (z tytułu umowy o pracę, umowy zlecenia), alimenty, stałe zasiłki z pomocy społecznej (z różnych tytułów i w różnych wysokościach), świadczenie emerytalne lub rentowe czy stałe stypendium, natomiast dochody ruchome to te pochodzące z dodatkowych zleceń, premii, nagród w pracy i tym podobnych.

Kolejnym etapem jest wypisanie nadchodzących wydatków, które jesteśmy w stanie przewidzieć (na przykład czynszu za mieszkanie, a w przypadku wynajmowania lokalu dodatkowo odstępnego dla właściciela, opłat za internet czy telefon, rat kredytów gotówkowych i hipotecznych, podstawowych wydatków na jedzenie, kosmetyki i środki czystości).
Wydatki najlepiej jest podzielić na regularne, czyli te, które możemy określić oraz nieregularne takie jak koszty związane z dodatkowymi zakupami (takimi jak wydatki na ubrania, sprzęt elektroniczny) czy wydatki na rozrywkę (na przykład wyjście do kina, teatru, weekendowy wyjazd).

Lista wydatków powinna być uzupełniana wraz z pojawieniem się kolejnej pozycji.

Niektóre wydatki bywają dość niespodziewane i trudno przewidzieć je podczas planowania budżetu domowego (na przykład wizyta u lekarza, awaria pralki). Właśnie dlatego dobrze jest nie zapominać o nadchodzących kosztach związanych z ubezpieczeniem samochodu, jego serwisowaniem, zaplanowanymi wizytami u lekarza czy wyjazdami i każdego miesiąca odkładać nawet drobną sumę przeznaczoną właśnie na ten cel.

Po określeniu uzyskiwanych dochodów i zaplanowanych wydatków należy skrupulatnie przeanalizować sytuację finansową. Jasne i dokładne wskazanie wszelkich posiadanych środków spowoduje uświadomienie sobie kondycji finansowej i nie pozostawi miejsca na żadne niedomówienia. Dzięki temu zyskamy również świadomość, że niektóre wydatki są zbędne i pozwoli na ich zmniejszenia albo całkowite wyeliminowanie.

Przedstawienie dokładnych kosztów ponoszonych w skali miesiąca może być doskonałą motywacją do zmiany dotychczasowych nawyków i przyzwyczajeń.

Warto zastanowić się, czy jedzenie obiadu na mieście, picie porannej kawy z kawiarni albo dojeżdżanie do pracy samochodem naprawdę jest niezbędne i opłacalne, a co więcej czy na pewno nas na to stać. Wprowadzenie drobnych zmian w perspektywie czasu może przynieść całkiem spore oszczędności. Początkowo wprawdzie takie oszczędzanie może bywać frustrujące, jednak z biegiem czasu dostrzeżemy pozytywne skutki. Wyeliminowanie zbędnych kosztów pomaga skutecznie podreperować budżet domowy i zacząć gromadzić oszczędności.

W zależności od tego, w jakim celu zamierzamy kontrolować domowe finanse, należy określić na co zostaną przeznaczone zaoszczędzone środki. Jeśli dobrze rozplanujemy budżet, na koncie może pozostać jakaś kwota do rozdysponowania, dlatego najlepiej wcześniej wiedzieć, co zrobić w takim przypadku. Odkładać na wakacyjny wyjazd z rodziną? Gromadzić na koncie oszczędnościowym albo lokacie? Pamiętajmy, że oszczędności to wynik ciężkiej pracy, a niekiedy odmawiania sobie niektórych przyjemności, dlatego dobrze jest ustalić na co je przeznaczymy.

Ściśle określony cel będzie również doskonałą motywacją do wytrwałości w zarządzaniu budżetem domowym.

Oszczędności będące wynikiem skutecznego planowania wydatków można przeznaczyć na nieprzewidziane wydatki. Taki swoisty fundusz awaryjny będzie stanowił formę zabezpieczenia budżetu domowego przed niespodziewanymi sytuacjami związanymi na przykład z awarią samochodu czy wizytą u lekarza, czyli sytuacjami które mogą się wydarzyć, ale raczej trudno wcześniej je przewidzieć.

W dłuższej perspektywie czasu oszczędności mogą stanowić parasol bezpieczeństwa bardzo przydatny w sytuacji tymczasowej utraty dochodu. Zgodnie z ogólnymi zaleceniami takie środki powinny być równowartością 3-12 krotności wysokości miesięcznych wydatków – dzięki temu w trudnej sytuacji można utrzymać się przez kilka miesięcy bez uzyskiwania żadnego dochodu. Większe środki finansowe można też dodatkowo przeznaczyć na inwestycje. Wolne zasoby często planowane są jako środki nakierowane na pomnażanie kapitału (na przykład na dodatkową emeryturę) między innymi poprzez inwestowanie w fundusze inwestycyjne czy lokaty kapitałowe.

Warto pamiętać, że w pierwszej kolejności najrozsądniej jest przeznaczyć zaoszczędzone pieniądze na spłatę zobowiązań kredytowych i pożyczek oraz zbudowanie środków na niespodziewane wydatki, które mogą nas zaskoczyć praktycznie w każdym momencie. Dopiero mając bezpieczeństwo finansowe można myśleć o inwestowaniu i powiększaniu oszczędności.

Warto zastanowić się nad zautomatyzowaniem finansów, czyli wcześniejszym zaplanowaniem płatności za pomocą stałych zleceń czy poleceń zapłaty. Taka automatyzacja pozwala na oszczędzenie czasu i zorganizowanie płatności zapobiegające ewentualnym przypadkowym pominięciom niektórych wydatków i związanych z tym konsekwencji.
Budżet domowy można zaplanować:

• na kartce papieru,
• w przeznaczonym do tego arkuszu kalkulacyjnym,
• w dedykowanym programie lub aplikacji mobilnej.

Wybór właściwej metody zarządzania domowymi finansami zależy od naszych osobistych preferencji i głównego celu, jaki nam przyświeca. Na początku często zdarza się, że forma prowadzenia budżetu domowego i spisywania wydatków zmieniana jest wielokrotnie, dlatego warto sprawdzić możliwe opcje i dopiero później zdecydować się na tą, która najbardziej nam odpowiada.

Bez względu na wybrane narzędzie, w sekcji Wydatki warto uwzględnić takie kategorie jak:

• stałe wydatki mieszkaniowe (czynsz, odstępne za wynajem),
• zmienne wydatki mieszkaniowe (rachunki za prąd, wodę, gaz, Internet czy telefon),
• spłata zobowiązań (kredyty gotówkowe i hipoteczne, pożyczki),
• żywność (najważniejsze, powtarzalne wydatki),
• ubrania i akcesoria, kosmetyki, środki czystości (chemia domowa),
• leki (w przypadku regularnego przyjmowania leków),
• rozrywka (kino, teatr, wyjście do restauracji i tym podobne),
• wydatki nieplanowane.

Najprostszą, ogólnie dostępną metodą planowania domowych finansów jest stworzenie budżetu na papierze. Taki domowy audyt pozwala przede wszystkim na wyeliminowanie zbędnych kosztów. Można zrobić to samemu wskazując poszczególne dochody oraz wydatki i na tej podstawie przeanalizować aktualną sytuację finansową oraz określić wszelkie zbędne koszty, które ponosimy regularnie. Można też skorzystać z gotowego szablonu dostępnego w Internecie – wydrukować go i odpowiednio uzupełnić.

Bardziej zaawansowaną metodą jest korzystanie z arkuszy, programów i aplikacji dedykowanych zarządzaniu domowymi finansami. Często budżet planowany jest za pomocą Excela, który umożliwia skonstruowanie właściwego szablonu czy dokumentów Google. Wybór arkusza kalkulacyjnego pozwala na przyspieszenie spisywania domowych wydatków i zautomatyzowanie niezbędnych obliczeń, wymaga jednak dobrej znajomości programu niezbędnej do dostosowywania gotowego szablonu do indywidualnych potrzeb. Plusem wykorzystywania szablonu jest możliwość posiadania go na kilku urządzeniach i aktualizowania w razie potrzeby.

Rozpoczynając planowanie budżetu można także posiłkować się aplikacjami mobilnymi, które w prosty sposób pozwalają na uporządkowanie wydatków. Niektóre z nich mają swoje komputerowe odpowiedniki, co znacznie ułatwia wprowadzanie danych. Kryterium wyboru tego typu aplikacji powinna być intuicyjność i łatwość w obsłudze, dzięki czemu nie zniechęcimy się już na samym początku.

Możliwość skorzystania z aplikacji oferują także niektóre banki – programy do zarządzania kontem, które wykorzystują informacje o przepływach pieniężnych bezpośrednio z danego konta bankowego nie są zbytnio rozbudowane, ale wszelkie informacje są wiarygodne i bezpieczne, ponieważ bank nie udostępnia danych osobom trzecim.

Dużą zaletą programów do zarządzania domowymi finansami jest stosunkowa oszczędność czasu.

Zmiany w budżecie można wprowadzać praktycznie wszędzie i w każdym momencie, a dodatkowo nie trzeba wpisywać wszystkiego samodzielnie i dokonywać obliczeń, ponieważ aplikacja zrobi to za nas.

Bardziej rozbudowane aplikacje do kontrolowania domowych finansów umożliwiają codzienne śledzenie przepływu pieniędzy, dokonywanie podziału wydatków na kategorie i podkategorie (tak jak w przypadku arkuszy kalkulacyjnych w Excelu), wykonywanie szczegółowych analiz na podstawie przedstawionych danych, synchronizowanie stanu konta czy dodawanie paragonów i automatyczne uzupełnianie wydatków. Archiwizacja paragonów to spory plus szczególnie dla tych osób, które nie mają już miejsca w portfelu, i gdy paragony łatwo mogą się gdzieś zawieruszyć.

Aplikacje do kontrolowania finansów domowych mogą być mniej lub bardziej rozbudowane – warto przetestować kilka z nich i wtedy zdecydować, która najbardziej odpowiada naszym potrzebom.

Poza płatnymi aplikacjami na rynku dostępne są również bezpłatne programy o podobnej użyteczności – ich głównym minusem reklamy.

Oszczędzanie może być działaniem zaplanowanym, ale niekiedy staje się koniecznością. Jeśli wydatki przekraczają posiadane środki, może pojawić się problem. W takiej sytuacji warto zastanowić się nad sposobami na zmniejszenie ponoszonych kosztów – dzięki temu nabierzemy nawyków, które po unormowaniu trudnej sytuacji finansowej pozwolą na stopniowe gromadzenie oszczędności, które będziemy mogli przeznaczyć na dowolny cel.

Najlepszą motywacją do systematycznego planowania i kontrolowania domowego budżetu będzie określenie celu, na jaki przeznaczymy zaoszczędzone pieniądze.

Nawet najmniejszy wydatek może w konsekwencji przyczynić się do nadwyrężenia kondycji finansowej, dlatego nie warto ignorować z pozoru małych i nic nie znaczących kosztów!
Kilka sposobów na skuteczne oszczędzanie:

• wpłacanie większych, dodatkowych sum pieniędzy na lokatę lub konto oszczędnościowe,
• korzystanie z programów lojalnościowych i promocji, w przypadku obciążenia zobowiązaniami kredytowymi – konsolidacja kredytów,
• korzystanie z premii moneyback (za zakupy czy przelewy),
• korzystanie z przywilejów pracowniczych (paczki dla dzieci, dofinansowanie wczasów, stypendia, niskooprocentowane pożyczki i tym podobne),
• planowanie wydatków,
• zmiana oferty internetu, telewizji czy operatora telefonii komórkowej na tańszą,
• zmniejszenie zużycia wody i prądu (na przykład energooszczędne oświetlenie, taryfa dzień/noc, odłączanie nieużywanych urządzeń od prądu),
• zmiana samochodu na komunikację miejską albo rower (dojazdy do pracy, szkoły),
• spisywanie listy zakupów (zapobiega kupowaniu niepotrzebnych produktów),
• ograniczenie wydatków związanych z rozrywką (kino, teatr, wyjazdy),
• ograniczenie jedzenia w restauracjach i pijania kawy w kawiarniach, kontrolowanie terminu ważności produktów spożywczych obecnych w domu (ograniczanie marnowania żywności),
• kupowanie odzieży używanej – w Internecie działa wiele platform, na których można kupować albo wymieniać się używanymi ciuchami często w idealnym stanie,
• sprzedaż niepotrzebnych, nienoszonych ubrań (w Internecie, na kiermaszach),
• korzystanie z biblioteki (zamiast kupowania albo drukowania książek),
• ograniczenie palenia papierosów i spożywania alkoholu – używki generują spore koszty i mają negatywny wpływ na nasze zdrowie.

Najprostszym sposobem na oszczędzanie jest po prostu kupowanie za gotówkę, najlepiej odliczoną do określonej wysokości – fizyczne rozstanie z pieniędzmi jest bardziej zauważalne i bolesne niż płacenie przelewem albo kartą płatniczą.