Czy niezaszczepienie dziecka jest karalne? Konsekwencje odmowy szczepienia według polskiego prawa

Szczepienia dzieci przeciw określonym groźnym chorobom zakaźnym są w Polsce obowiązkowe i bezpłatne. Mają na celu nie tylko zapewnienie młodym ludziom maksymalnej ochrony przed zachorowaniem. Ich stosowanie ma też wyeliminować występowanie tych chorób w społeczeństwie poprzez wytworzenie tzw. odporności zbiorowej. To stan, w którym nie ma już kogo zarażać.

Zobacz także: Będzie kalendarz szczepień ochronnych dla dorosłych? Eksperci zalecają, aby wprowadzić bezpłatne szczepienia dopasowane do pacjenta

Wykształcenie odporności stadnej wymaga zaszczepienia średnio 95 proc. społeczeństwa (dla poszczególnych chorób wskaźnik nieco się różni). W Polsce udało się osiągnąć ten pułap, jednak z biegiem lat poziom wyszczepienia najmłodszych niestety maleje.

Na przestrzeni zaledwie 5 lat od 2012 r. liczba odmów szczepienia dzieci wzrosła aż czterokrotnie do ok. 30 tysięcy. W 2018 r. odnotowano już 40 tys. odmów, w 2020 r. – 48 tys., a 2021 r. – co najmniej 51 tysięcy. Są one składane jako osobny dokument i wymagają zgłoszenia przez lekarza do sanepidu z podaniem informacji, kto i dlaczego odmówił wykonania szczepienia.

Sytuacja ta jest bardzo niebezpieczna, ponieważ spadek wyszczepienia o zaledwie 5 procent może spowodować powrót groźnych patogenów. Ma to miejsce już teraz, gdyż w Polsce rośnie liczba przypadków ospy, odry, krztuśca czy różyczki. Szczególnie niepokojący jest niski poziom wyszczepienia przeciw odrze, który przez lata wynosił 98-99 proc., a teraz dla pierwszych dawek preparatu nie sięga nawet 93 procent.

Zobacz także: Cesarskie cięcie przyczyną epidemii? U części dzieci tak urodzonych szczepionka nie zadziała

Należy też pamiętać, że do naszego kraju przybyło wiele nieszczepionych dzieci zza wschodniej granicy. Choć dla nich szczepienia w Polsce również są obowiązkowe i bezpłatne, jest jeszcze za wcześnie, by odniosły skutki. Dlatego szczególnie teraz tak ważne jest, by dopilnować podania maluchowi wszystkich wymaganych preparatów ochronnych.

W pierwszym roku dziecka monitorowanie ich harmonogramu jest najłatwiejsze, ponieważ ma ono wyznaczana częste wizyty u pediatry, a na nich – kolejne szczepienia. Ich terminy są też wpisane do Książeczki Zdrowia Dziecka, często przypomina o nich przychodnia, również w wypadku ominięcia terminu.

Program szczepień ochronnych (PSO) na 2022 r., który został przyjęty 28 października 2021 r., uwzględnia wykaz szczepień obowiązkowych dla dzieci według ustalonego kalendarza. Pierwsze (BCG i HBV) są podawane już w pierwszej dobie życia dziecka (a przynajmniej do czasu wypisania z oddziału noworodkowego), natomiast ostatnie – około 6., 12. i 19. roku życia.

Ochrona dotyczy następujących chorób i jest zapewniana przez odpowiednią liczbę dawek poszczególnych rodzajów szczepionek (w nawiasach):

• gruźlica (BCG),
• wirusowe zapalenie wątroby typu B (HBV),
• rotawirusy (RV),
• błonica, tężec i krztusiec (DTP, DTap, Tdap, Td),
• poliomyelitis (IPV),
• zakażenie Haemophilus influenzae typu B (Hib),
• pneumokoki (PCV),
• odra, świnka i różyczka (MMR).

Kalendarz szczepień umożliwia rozplanowanie w czasie wszystkich niezbędnych dawek szczepionek z uwzględnieniem właściwych przerw między nimi. Nieprzestrzeganie podanych terminów to nie tylko opóźnienia w zapewnieniu dziecku ochrony przeciw danej chorobie, ale także ryzyko zakłócenia harmonogramu podawania pozostałych preparatów, które zapobiegają zakażeniom innymi patogenami.

Terminowe szczepienia są w najlepszym interesie dzieci, ale także całej ich populacji, ponieważ przyczyniają się do budowania odporności zbiorowej w społeczeństwie.

Szczepienia dzieci są obowiązkowe, co wynika z art. 5 pkt 1 lit. b oraz art. 17 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi z dnia 5 grudnia 2008 r. Za niewypełnienie go nie ma już w ustawie zapisu o karach, jednak nie znaczy to, że nie obowiązują.

Za uchylanie się od obowiązku szczepień może być nałożona kara pieniężna w ramach procedury administracyjnej, gdzie organem egzekucyjnym jest Powiatowy Państwowy Inspektor Sanitarny. Efektem procedury może być nałożenie grzywny decyzją właściwego miejscowo wojewody. Może ono odbywać się wielokrotnie, a wysokość kary może wynieść jednorazowo 10 000 zł.

W przypadku zaniedbania szczepień dziecka możliwe są także kontrole sądu opiekuńczego, który może wszcząć postępowanie o ograniczenie praw rodziców.

Konsekwencją nieszczepienia dzieci w terminie są też trudności w zapisaniu ich do żłobka czy przedszkola. O przyjęciu decyduje liczba punktów przyznawanych podczas rekrutacji, a ocena dotyczy również szczepień.