Gaslighting to okrutny rodzaj przemocy psychicznej. Zobacz, na czym polega i jak go rozpoznać

Czujesz się okłamywana, słyszysz, że jesteś przewrażliwiona, a może nawet wątpisz w swój własny osąd rzeczywistości? Uważaj, być może padłaś ofiarą gaslightingu. Tego rodzaju przemocy psychicznej można doświadczyć nie tylko w związku, ale też w relacjach z rodzicami czy nawet w pracy.

Gaslighting jest jednym z najokrutniejszych rodzajów przemocy psychicznej, który polega na manipulacji. Ma na celu zmianę sposobu postrzegania rzeczywistości przez ofiarę. Zaczyna ona podważać własne uczucia i poglądy, a nawet fakty, dzięki czemu manipulator uzyskuje nad nią kontrolę.

Definicja słowa gaslighting w słowniku Cambridge Dictionary brzmi:

Gaslighting – działania polegające na oszukiwaniu lub kontrolowaniu kogoś przez sprawianie, by wierzył w rzeczy, które nie są prawdziwe, zwłaszcza przez sugerowanie mu, że może być chory psychicznie. To forma psychicznego znęcania się. Celowa próba przekonania ofiary, że traci orientację w rzeczywistości.

Termin gaslighting nie ma polskiego odpowiednika. Z angielskiego można go rozumieć jako oświetlenie gazowe. Określenie pochodzi od tytułu filmu „Gaslight” z 1944 roku, który z kolei poprzedziła sztuka teatralna z 1938 roku o takim samym tytule. Przedstawienie okazało się sukcesem i doprowadziło do produkcji filmu.

Czytaj też: Psycholog wskazuje trzy sygnały świadczące o tym, że związek może być toksyczny! Zwróć uwagę na te znaki

Film mówi o życiu Pauli Anton (w jej rolę wciela się Ingrid Bergman) i jej męża Gregorego Antona (Charles Boyer). Mąż różnymi sposobami próbuje wmówić żonie szaleństwo. Okrutnie manipuluje faktami, na przykład zmieniając oświetlenie gazowe i przekonując żonę, że zmiany, które zauważyła, nie są prawdą. To z kolei utwierdza ją w przekonaniu, że traci zmysły.

Podstępne działania gaslightera mają na celu wywołanie u ofiary dezorientacji, poczucia, że traci rozum, zwątpienie we własne uczucia, emocje, ocenę rzeczywistości, a nawet wartości. Ofiara coraz bardziej wierzy w słowa manipulanta, jednocześnie tracąc pewność siebie.

Gaslightingu można doświadczyć od osób, które powinny być wsparciem, a nie oprawcą. Ten rodzaj przemocy występuje zarówno w domach rodzinnych, relacjach przyjacielskich, partnerskich, a nawet w pracy. Manipulator niekiedy jest zupełnie świadomy swoich czynów, celowo próbując przejąć kontrolę nad drugą osobą, pomimo jej dezorientacji, strachu, a nawet cierpienia. Jednak najczęściej gaslighting sam w sobie nie jest celem. Manipulator sam nie nazwałby swoich czynów tym określeniem. Stosuje takie techniki jak zrzucenie winy czy też podważenie osądu ofiary, by osiągnąć cel, na przykład ukrycie zdrady czy też lepszą pozycję zawodową.

Jak podaje strona Zaufany Terapeuta, zjawisko to badał psycholog Jay Carter. Twierdzi on, że spośród osób używających gaslightingu, jedynie 1 procent robi to celowo, 20 procent nie do końca świadomie, a aż 80 procent nieświadomie i nieregularnie.

Gaslighter najczęściej jest osobą inteligentną, czasami też z narcystycznymi cechami osobowości. Potrzebuje on uwagi innych, a jednocześnie czuje się lepszy i brak mu empatii. Możliwe, że pewne rodzaje zachowań wyniósł z domu rodzinnego lub podpatrzył u innych, a toksyczne zachowania postrzega za naturalne.

Sprawdź: Ciche dni to forma przemocy. Mogą prowadzić do rozpadu związku. Ekspertka radzi, czym można je zastąpić. Poleca: kłócenie się mailowo!

Gaslighting może być trudny do rozpoznania. Jego istota polega na tym, że ofiara wątpi we własny rozum, jest zdezorientowana, lecz poznanie tego rodzaju toksycznych zachowań jest jak najbardziej możliwe.

Karolina Głogowska jest autorką powieści „Mój ukochany wróg”, która opowiada historię kobiety w związku z gaslighterem.

Po napisaniu „Mojego ukochanego wroga” odezwało się do mnie mnóstwo kobiet, które padły ofiarami gaslightingu. Mimo że każda z nich miała innego partnera, miałam wrażenie, że opisują tę samą historię, bo mechanizm działania był identyczny.
Najpierw prowokacje ze strony sprawcy, a potem jego wybielanie się i obwinianie ofiary. Osoba stosująca gaslighting bardzo często odwołuje się do niezwykłej więzi, która łączy ją z ofiarą. Mówi: „Nikomu tak nie ufałem/am, jak tobie, a ty obracasz się przeciwko mnie. Zawiodłaś mnie i rozczarowałaś”. Ofiara gaslightingu zaczyna sądzić, że to z nią coś jest nie tak, że coś sobie ubzdurała, mimo że ma twarde dowody na zdradę czy kłamstwo – mówi pisarka.

Jak dodaje, pisząc książkę rozmawiała o tym z wieloma psychologami i pytała, jak można ustrzec się przed tym mechanizmem. Odpowiedź była zawsze ta sama: przede wszystkim ufać sobie i swoim odczuciom, swojej ocenie.

Często czujemy, że coś jest nie tak, ale nie mówimy tego głośno lub wręcz ignorujemy to, bo boimy się stracić partnera. Manipulator z kolei wykorzystuje naszą zależność, niską samoocenę i brak wiary we własny osąd. Bardzo ważna jest więc umiejętność stawiania granic i dbanie przede wszystkim o nasz własny dobrostan psychiczny – dodaje Głogowska.

Zobacz: Czy pocałunek to zdrada? Kobiety i mężczyźni mają różne opinie na ten temat. Wiele zależy też od rodzaju pocałunku

Co jeszcze można zrobić? Warto zdobyć wiedzą na temat gaslightingu i przyjrzeć się zachowaniom osoby, którą podejrzewamy o tego rodzaju manipulację. Uwagę powinny zwrócić takie sygnały jak:

• kłamstwa,
• dezinformacja,
• podważanie twojego punktu widzenia,
• zarzucanie problemów z pamięcią,
• izolacja od innych ludzi,
• wywoływanie u ciebie poczucia winy.

Czytaj: Zaskakujące wyniki badań psychologicznych. Udowodniły, że kobiety inaczej postrzegają swoje wspomnienia, niż mężczyźni

Jeżeli sądzimy, że możemy być ofiarą gaslightingu, nie można pozostać biernym. Należy przede wszystkim ufać swoim odczuciom i intuicji. Dobrze jest nagrywać lub notować rozmowy tak, by móc do nich wrócić, gdy gaslighter ponownie podważy nasz osąd. Warto porozmawiać o problemie z kimś bliskim, na przykład mamą, siostrą lub przyjaciółką. Poznanie opinii osoby niezaangażowanej bezpośrednio w relację może być pomocne, jednak pamiętaj, że ta osoba też może się mylić.

Warto też skonfrontować gaslightera z naszymi wątpliwościami i spróbować spokojnie porozmawiać, lecz prawdopodobne, że usłyszymy wówczas argumenty wypierające.

Rozwiązaniem problemu może być wizyta u psychologa lub psychoterapeuty. Nie wstydźmy się korzystania z pomocy specjalisty i umówmy na spotkanie.