Kim była Cywia Lubetkin – żydowska działaczka podziemia, która przeżyła powstanie w getcie warszawskim?

Cywia Lubetkin (pseudonim „Celina”) była: działaczką syjonistyczną, członkinią i współzałożycielką Żydowskiej Organizacji Bojowej (najbardziej znanej formacji żydowskiego ruchu oporu podczas II wojny światowej), a także uczestniczką powstania w getcie warszawskim i powstania warszawskiego. Przyszła na świat 9 listopada 1914 r. w Byteniu (na terenie dzisiejszej Białorusi), zmarła 11 lipca 1978 r. w Lochamej ha-Getaot w Izrealu.

Pochodząca z religijnej rodziny Cywia pobierała edukację w polskiej szkole powszechnej. Ponadto od początku lat 30. udzielała się w syjonistycznej organizacji młodzieżowej Dror oraz w zarządzie He-Chaluc ha-Lochem, lewicowej Organizacji Bojowej Młodzieży Chalucowej.

W 1938 r. Lubetkin przeprowadziła się do Warszawy. W 1939 r. była delegatką Droru na 21. Kongresie Syjonistycznym w Genewie. Początek II wojny światowej spędziła w Kowlu i Lwowie pod okupacją sowiecką, a w 1940 r. powróciła do stolicy Polski.

Cywia Lubetkin wyszła za mąż w getcie warszawskim, gdzie udzielała się jako działaczka podziemia. Pobrała się z Icchakiem Cukiermanem „Antkiem”. Przed wybuchem powstania Icchak był łącznikiem pomiędzy ŻOB a Armią Krajową po tzw. stronie aryjskiej (poza gettem warszawskim).

Obok Józefa Lewartowskiego, Mordechaja Anielewicza, Josefa Kapłana, Szachno Sagana, Józefa Saka i swojego męża, Icchaka Cukiermana, działaczka współtworzyła żydowski ruch oporu w getcie warszawskim oraz Blok Antyfaszystowski – pro-komunistyczną i antyfaszystowską organizację, założoną w marcu 1942 roku. (Blok Antyfaszystowski stanowił efekt porozumienia lewicowych syjonistów i komunistów.)

Lubetkin przyczyniła się także do powstania Żydowskiej Organizacji Bojowej, gdzie dodatkowo należała do grona dowódców. PIęć grup ŻOB wywodziło się z Droru, a członkowie ŻOB uczestniczyli w powstaniu w getcie warszawskim. Ponadto Lubetkin była członkinią Żydowskiego Komitetu Narodowego i Komisji Koordynacyjnej.

Działaczka brała udział w tzw. samoobronie styczniowej i walczyła w powstaniu w getcie warszawskim (1943 rok). Kilka ostatnich dni walk powstańców spędziła w bunkrze przy ul. Miłej 18. Wraz z grupą bojowników (m.in. z Markiem Edelmanem) przedostała się kanałami na ul. Prostą, dzięki czemu uciekła z getta.

W sierpniu 1944 r. Lubetkin uczestniczyła w walkach w powstaniu warszawskim z ramienia Armii Ludowej. Jednocześnie w dalszym ciągu należała do Żydowskiej Organizacji Bojowej. Po kapitulacji powstania warszawskiego ukryła się wraz grupką powstańców w bunkrze przy ul. Promyka 43 na warszawskim Żoliborzu. 15 listopada 1944 r. bojownikom udało się opuścić zburzoną Warszawę dzięki pomocy zorganizowanej przez przyjaciół z AK i personel szpitala Polskiego Czerwonego Krzyża z Boernerowa (obecnie teren warszawskiego Bemowa). Był to ostatni moment na ucieczkę, ponieważ w bunkrze zaczynało brakować wody i żywności.

Po wyzwoleniu Warszawy Cywia Lubetkin brała udział w odbudowie ruchu syjonistycznego. Wraz z mężem należała do Prezydium Centralnego Komitetu Żydów w Polsce. Udzielała się także w organizacji syjonistycznej Bricha, która nadzorowała emigrację Żydów z Polski do Izraela.

W 1946 r. działaczka wyjechała wraz z mężem do Palestyny i włączyła się w tzw. ruch kibucowy, w ramach którego powstawały kibuce – spółdzielcze gospodarstwa rolne w Izraelu, w których ziemia i środki produkcji były własnością wspólną. W 1949 r. para założyła kibuc Lochamej ha-Getaot (po hebrajsku Kibuc Bojowników Gett) oraz współtworzyła Muzeum Bojowników Gett im. Icchaka Kacenelsona.

W 1961 r. Lubetkin zeznawała w procesie przeciwko Adolfowi Eichmannowi, niemiecko-austriackiemu funkcjonariuszowi nazistowskiemu i zbrodniarzowi wojennemu, który ostatecznie został skazany za ludobójstwo. W 1999 r. w Warszawie ukazała się przetłumaczona z języka hebrajskiego na polski książka bojowniczki pt. „Zagłada i powstanie”. Ciekawostkę stanowi fakt, że wnuczka Lubetkin, Roni Zuckerman, została pierwszą kobietą, a zarazem pilotką bojową w izraelskich siłach powietrznych.

Źródło: sztetl.org.pl, 1944.pl