Adopcja dziecka – jak przebiega procedura krok po kroku. Kto może adoptować dziecko?

Jak adoptować dziecko w Polsce

Adopcja to długotrwały i trudny proces. Przyszli rodzice adopcyjni muszą bowiem spełniać szereg warunków i dopełnić wymaganych formalności. A do tego sytuacja dziecka musi być prawnie uregulowana, co oznacza, że jego biologiczni rodzice nie żyją, zrzekli się praw do dziecka lub sąd w pełni odebrał im prawa rodzicielskie.

Sama adopcja dziecka może polegać na przysposobieniu konwencjonalnym albo przysposobieniu bezpośrednim, czyli ze wskazaniem. Przysposobienie konwencjonalne to standardowa adopcja za pośrednictwem ośrodka adopcyjnego. Do przysposobienia bezpośredniego dochodzi, gdy matka dziecka sama decyduje, komu chce je oddać – ten rodzaj adopcji może zachodzić w obrębie rodziny lub osób niespokrewnionych, jednak w takich sytuacjach często pojawia się podejrzenie handlu dziećmi. Rodzice naturalni mają wtedy bezpośredni kontakt z rodzicami adopcyjnymi: znają ich dane osobowe i spotykają się w sądzie, natomiast adopcja konwencjonalna zakłada pełną anonimowość rodziców adopcyjnych względem biologicznych.

Większość osób w rozmowie z pracownikiem ośrodka adopcyjnego wskazuje na chęć przysposobienia jak najmłodszego dziecka – niemowlęcia albo nawet noworodka. Dzieje się tak, ponieważ przyszli rodzice mają obawy przed problemami związanymi ze złymi doświadczeniami dziecka i chcą jak najdłużej cieszyć się jego okresem dzieciństwa.

Szczegółów związanych z przebiegiem procesu adopcyjnego udzielają poszczególne placówki. Na terenie Polski funkcjonuje 85 ośrodków adopcyjno-opiekuńczych, a 18 z nich to Katolickie Ośrodki Adopcyjno-Opiekuńcze.

Jakie dzieci można adoptować?

Dziecko można adoptować jedynie wtedy, gdy jego biologiczni rodzice nie żyją albo zrzekli się praw do dziecka oraz gdy sąd pozbawił ich pełni praw rodzicielskich. Nie ma możliwości adopcji dziecka porzuconego, najpierw należy określić dane i sytuację jego rodziców biologicznych, a sprawy dotyczące pozbawienia władzy rodzicielskiej mogą trwać latami, dlatego najczęściej adoptowane są dzieci oddane przez matki tuż po porodzie.

Po opuszczeniu dziecka matka ma sześć tygodni na zmianę swojej decyzji – dopiero po tym czasie pojawia się możliwość przysposobienia malucha. Co to oznacza? Wszelkie umowy i ustalenia zawarte przed ukończeniem 6 tygodnia życia noworodka nie mają żadnej mocy prawnej. W Polsce nie można też zawrzeć umowy o adopcji dziecka podczas trwania ciąży biologicznej matki. Po upływie ustawowych sześciu tygodni rodzice zrzekają się praw rodzicielskich – jest to tak zwane „zrzeczenie blankietowe”, a niemowlę może trafić do rodziny adopcyjnej nawet w ciągu kilku dni.
W przypadku starszych dzieci, które ukończyły już 13 rok życia, wymagane jest wyrażenie zgody na adopcję przez samo dziecko.

Warunki adopcji dziecka w Polsce

W Polsce rodzicem adopcyjnym może zostać osoba samotna albo para małżeńska z co najmniej pięcioletnim stażem. Wymóg odnośnie długości trwania związku małżeńskiego ma na celu zniwelowanie perturbacji po stronie dziecka związanych z ewentualnym rozwodem rodziców oraz zapewnienie mu stabilności rodzinnej. Dziecko może adoptować zarówno para bezdzietna jak i posiadająca już dzieci. Prawo nie określa wymogów związanych ze stanem cywilnym przyszłych rodziców i ich aktualną sytuacją rodzinną, jednak kwestie te oceniane są w procesie adopcyjnym przez sąd i pracowników ośrodka adopcyjnego.

Rodzicem adopcyjnym powinna być osoba o pełnej zdolności do czynności prawnych, czyli osoba pełnoletnia, która wcześniej nie została ubezwłasnowolniona. Oznacza to, że wiek predysponujący do przysposobienia dziecka wynosi 18 lat – w przypadku kobiet uzyskujących pełnoletniość poprzez zawarcie związku małżeńskiego jest to 16 lat. Chociaż prawo nie wyznacza maksymalnej granicy wieku kandydatów, musi być zachowana odpowiednia różnica wieku pomiędzy dzieckiem a rodzicami adopcyjnymi, o której decyduje właściwy sąd. Warto jednak pamiętać, że taka różnica wieku nie może wynosić więcej niż 40 lat.

Ośrodek adopcyjny odpowiada za sprawdzenie kwalifikacji osobistych kandydatów na rodziców poprzez przeprowadzenie wywiadu i zapoznanie się z dostarczonymi dokumentami, na podstawie których stwierdza się, czy przyszli rodzice spełniają wymagane warunki. Pracownicy placówki zwracają szczególną uwagę na:

• osobowość kandydatów,
• stan ich zdrowia fizycznego i psychicznego,
• sytuację rodzinną,
• motywy starania się o adopcję dziecka,
• zdolność do wychowywania dziecka,
• przekonania religijne (które powinny być zgodne z przekonaniami dziecka).

Bardzo ważne jest, aby para wspólnie i w jednakowym stopniu pragnęła powiększenia rodziny poprzez przysposobienie dziecka. Stwierdzenie chęci zapewnienia dziecku domu i opieki leży w gestii psychologa przeprowadzającego wywiad z kandydatami na rodziców adopcyjnych.

Poza spotkaniem z pracownikiem ośrodka adopcyjnego kandydaci na rodziców adopcyjnych muszą również odbyć cykl szkoleń mających na celu sprawdzenie ich zdolności do wychowywania dziecka i radzenia sobie z problemami adoptowanych dzieci. Do przysposobienia niezbędna jest pozytywna opinia kwalifikacyjna i świadectwo ukończenia prowadzonego przez ośrodek adopcyjny szkolenia.

Jakie warunki materialno-bytowe powinni spełniać kandydaci na rodziców adopcyjnych? Przede wszystkim muszą mieć stałe dochody i pozytywną opinię pracodawcy – do ośrodka adopcyjnego należy dostarczyć potwierdzające to dokumenty z zakładu pracy. Dużą rolę odgrywa także sytuacja mieszkaniowa, ponieważ dziecko powinno mieć zapewnione własne miejsce do nauki i odpoczynku.

W wielu sytuacjach, szczególnie gdy sytuacja prawna dziecka nie jest jednoznaczna, konieczne jest uzyskanie zgody na przysposobienie dziecka od osoby trzeciej – rodziców biologicznych albo prawnego opiekuna.

Procedury adopcyjne krok po kroku

Przebieg procedur adopcyjnych może się nieco różnić w zależności od konkretnego ośrodka adopcyjnego, ale zasadniczo wygląda mniej więcej tak samo. Adopcja to długi proces, który wymaga pełnego zaangażowania przyszłych rodziców, a jego celem jest przede wszystkim dobro i bezpieczeństwo dziecka.

Przebieg procedur adopcyjnych:

• kontakt z ośrodkiem adopcyjnym,
• analiza warunków bytowo-materialnych,
• szkolenia przygotowujące do adopcji dziecka,
• przedstawienie dziecka rodzicom,
• złożenie wniosku o przysposobienie dziecka,
• dziecko zamieszkuje w domu rodziców,
• formalności w Urzędzie Stanu Cywilnego.

Osoby zdecydowane na zaadoptowanie dziecka powinny zgłosić się do wybranego ośrodka adopcyjnego, który udzieli wszelkich informacji związanych z procesem przysposobienia jednego z podopiecznych placówki – przebiegiem adopcji, predyspozycjami do bycia rodzicami zastępczymi, wymaganiami odnośnie samego dziecka czy kwestią szkolenia rodziców adopcyjnych. Podczas pierwszego spotkania z pracownikiem ośrodka należy również złożyć komplet wymaganych dokumentów:

• kserokopię dowodu osobistego,
• aktualne zdjęcie,
• życiorys,
• zaświadczenie o dochodach i zatrudnieniu albo opinię z miejsca pracy,
• odpis aktu małżeństwa (w przypadku małżeństw),
• kserokopia wyroku rozwodowego (gdy jedno z przyszłych rodziców brało wcześniej rozwód),
• odpis aktu urodzenia (gdy przyszli rodzice nie są małżeństwem),
• zaświadczenie lekarskie o ogólnym stanie zdrowia albo zaświadczenie lekarskie z poradni zdrowia psychicznego.

Placówka wystąpi także do właściwego rejestru karnego o wydanie zaświadczenia o niekaralności osób wnioskujących o adopcję. Aby móc przystąpić do kolejnego etapu procedur, przyszli rodzice muszą pozytywnie przejść weryfikację badaniami psychologicznymi przeprowadzonymi przez psychologa zatrudnionego w danej placówce.

Po weryfikacji ośrodek rozpoczyna analizowanie warunków bytowo-mieszkalnych rodziców. Oznacza to przeprowadzenie wywiadu na temat ich stylu życia i warunków mieszkalnych. Od pozytywnego rezultatu tej analizy zależy kwalifikacja do dalszego etapu postępowania.

Przyszli rodzice muszą odbyć trwający kilkadziesiąt godzin cykl bezpłatnych szkoleń, które przygotowują do zostania rodzicami zastępczymi. Zajęcia prowadzone są w grupach i mają na celu uświadomienie istoty ewentualnych problemów związanych z wychowywaniem adoptowanego dziecka. W trakcie serii szkoleń przyszli rodzice mogą konsultować się z pracującymi w placówce pedagogami i psychologami, są także bacznie obserwowani przez personel ośrodka. Szkolenie poprzedza formalną kwalifikację kandydatów na rodziców do adopcji dziecka – komisja kwalifikacyjna podejmuje decyzję odnośnie akceptacji kandydatów.

Po uzyskaniu kwalifikacji przyszli rodzice otrzymują dokumentację dziecka zawierającą informacje dotyczące opisu jego sytuacji, charakteru dziecka oraz opinii lekarza i psychologa. Rodzice, którzy po zapoznaniu się z dokumentacją, wyrażą chęć bezpośredniego poznania mogą spotkać się z dzieckiem na terenie ośrodka lub w rodzinie zastępczej. Aby zapewnić dziecku poczucie komfortu, podczas takiego spotkania obecni są także wychowawcy albo opiekunowie. Przyszli rodzice powinni spotykać się z dzieckiem regularnie, tak aby nawiązać z nim bliższy kontakt i stopniowo do siebie przyzwyczajać.

Gdy rodzice zastępczy uzyskają akceptację ośrodka i nawiążą kontakt z dzieckiem, powinni złożyć stosowny wniosek o przysposobienie dziecka do Sądu Rejonowego w Wydziale Rodzinnym i Wydziale dla Nieletnich – ośrodek adopcyjny wysyła do sądu zebraną wcześniej dokumentację.

Spełnienie wymaganych formalności oznacza, że dziecko powinno przebywać już z rodzicami na tak zwany okres preadopcyjny – do momentu uzyskania sądowej zgody na zmianę pobytu dziecka możliwa jest wizyta kuratora sądowego bądź pracowników placówki adopcyjnej, którzy mają prawo skontrolować sytuację dziecka i adaptację w nowym miejscu.

Ostatnim krokiem w procedurze adopcyjnej jest sporządzenie nowego aktu urodzenia dziecka. W tym celu, po uzyskaniu zgody sądu na adopcję (trwa to około 21 dni), należy udać się do Urzędu Stanu Cywilnego w miejscu urodzenia dziecka. Po wyrobieniu nowego dokumentu stary zostaje utajniony.

Jak długo trwa adopcja dziecka

Podstawową zasadą procesu adopcyjnego jest dobro dziecka, dlatego ośrodki powinny starać się dokładnie weryfikować kandydatów na rodziców adopcyjnych. System weryfikacji i szkoleń przygotowujących prowadzonych przez placówki trwa zazwyczaj około 9 miesięcy. Jest to czas, w którym pracownicy ośrodka i psychologowie mogą ocenić predyspozycje i sytuację życiową przyszłych rodziców – to czy są w stanie zapewnić im troskę i poczucie bezpieczeństwa oraz czy naprawdę są gotowi zmierzyć się z trudami bycia rodzicem adopcyjnym.
W trakcie rozmowy z przedstawicielem placówki kandydaci powinni opowiedzieć o swoich preferencjach odnośnie przysposabianego dziecka – jego wieku, braku chorób genetycznych w rodzinie i tym podobnych. Na tej podstawie ośrodek podejmuje decyzję o wyborze dziecka do adopcji.

Czas oczekiwania na przysposobienie dziecka przez rodziców zastępczych może wynosić od roku do nawet kilku lat.