Dyskryminacja kobiet – jak odróżnić brak sympatii od społecznego wykluczenia ze względu na płeć? Jak walczyć z dyskryminacją wobec kobiet?

Zakaz dyskryminacji i zasada równości w Konstytucji RP

Konstytucja RP w art. 32 stanowi: "Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne" (ust. 1) oraz "Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny (ust. 2). Natomiast art. 33 Konstytucji mówi o zasadzie równości kobiet i mężczyzn: "Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym" (ust. 1) oraz "Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń" (ust. 2).

Jak rozpoznać dyskryminację wobec kobiet?

Choć Konstytucja RP gwarantuje wszystkim obywatelom te same prawa, to dyskryminacja kobiet polegająca na nieuzasadnionym wykluczeniu społecznym jest w naszym społeczeństwie dużym problemem. Dyskryminacja przejawia się brakiem jednakowego traktowania dwóch osób w takiej samej sytuacji ze względu na konkretną cechę, w tym przypadku byłaby to płeć, bez uzasadnienia obiektywnymi przesłankami.
Częstym zjawiskiem świadczącym od dyskryminacji jest obejmowanie wysokich stanowisk głównie przez mężczyzn – nie wynika to z braku kompetencji kobiet do zarządzania zasobami ludzkimi lub ich niższym poziomem umiejętności w stosunku do konkurentów płci przeciwnej, ale w wielu przypadkach z polityki firmy, w której ścieżki rozwoju planowane są w sposób skutecznie uniemożliwiający kobietom zajęcie najwyższych szczebli w przedsiębiorstwie.

Problemu należy szukać we wciąż obecnych stereotypach i głębokich przekonaniach, które są wpajane z pokolenia na pokolenie i narzucają płciom konkretne role w społeczeństwie. To mężczyźni uważani są za przywódców, a ich rolą jest zarabianie pieniędzy, utrzymanie rodziny i zadbanie o jej bezpieczeństwo. Kobiety natomiast przedstawiane są jako delikatne istoty, stworzone do opieki nad dziećmi i domem, znajdujące się pod pieczą opiekuńczego męża.

Przejawami dyskryminacji kobiet mogą być:

• przemoc fizyczna, psychiczna lub ekonomiczna stosowana wobec kobiet i umotywowana przekonaniem o ich niższości wobec mężczyzn,
• utrudnianie lub uniemożliwianie uzyskania awansu zawodowego kobietom z uwagi na ich płeć,
• stosowanie zróżnicowanego wynagradzania za wykonywanie tych samych zadań w zależności od płci pracownika,
• publikowanie ogłoszeń o pracę faworyzujących mężczyzn lub całkowicie wykluczających kandydaturę kobiet (na przykład poprzez zastosowanie męskiej nazwy stanowiska lub inne zapisy w treści ogłoszenia),
• utrwalanie w reklamach stereotypowego wizerunku kobiety i mężczyzny odpowiadającego powszechnie obowiązującym przekonaniom.

Rodzaje dyskryminacji wobec kobiet

Dyskryminacja wobec kobiet  może przybierać jedną z dwóch podstawowych form – pośrednią albo bezpośrednią.
Bezpośrednia forma dyskryminacji to wszelkie celowe działania zmierzające do gorszego traktowania kobiet z uwagi na ich płeć. Co więcej kobiety mogą być dyskryminowane zarówno przez mężczyzn jak i inne kobiety. Mniej korzystne traktowanie nastawione na umniejszenie naszej pracy lub zdolności w porównaniu do osoby płci przeciwnej w porównywalnej sytuacji jest wyraźną formą dyskryminacji ze względu na płeć.

Przykładem dyskryminacji bezpośredniej kobiet może być brak możliwości uzyskania awansu w pracy, niemożność zajmowania ważnych pozycji społecznych, wykluczenie z kluczowych inicjatyw czy projektów, odmowa zatrudnienia na pewnych stanowiskach z uwagi na możliwość zajścia w ciążę czy brania urlopów związanych z wychowywaniem dzieci.

Dyskryminować można też pośrednio, czyli nieświadomie i niecelowo. W tym przypadku warunki otoczenia są pozornie neutralne i równe dla wszystkich, ale w szczególny sposób dotykają kobiety z uwagi na ich predyspozycje fizyczne lub psychiczne. Doskonałym przykładem są tutaj zawody, branże i stanowiska uznawane za typowo męskie lub trudności z powrotem do pracy po urlopie macierzyńskim.

Autodyskryminacja, czyli czasem same jesteśmy sobie winne

Niepodważalnym faktem jest to, że niejednokrotnie to same kobiety stwarzają sobie bariery dla rozwoju, nie wierzą w siebie i swoje umiejętności, a osobistą poprzeczkę stawiają o wiele niżej niż ich równie wykształceni koledzy. Panie charakteryzują się mniejszą pewnością siebie i raczej ujmują sobie umiejętności, natomiast mężczyźni zazwyczaj działają w sposób przeciwny.

Kobiety mają wysokie aspiracje i ambicje, ale jednocześnie nie pokładają wiary w ich zaspokojenie, przez co nie są skłonne do działania zmierzającego do osiągnięcia osobistego sukcesu. Same nawet nieświadomie umieszczają się na pozycjach niższych od kolegów i umniejszają własne umiejętności. Być może jest to jeden z głównych czynników braku zmian w strukturze zatrudnienia, pomimo od dawna istniejących postulatów o równość płci.

Jak walczyć z dyskryminacją kobiet w pracy?

Od lat mówi się o uzdrowieniu sytuacji w przedsiębiorstwach poprzez wprowadzenie zbilansowanej różnorodności w strukturze zatrudnienia. W polityce modną inicjatywą jest wprowadzanie parytetów w strukturze rządu. Coraz częściej słyszy się także o kolejnych akcjach i pikietach wyzwolonych feministek, gotowych odważnie kroczyć po swoje miejsce w strukturze społecznej. Powstaje bardzo dużo organizacji służących ochronie praw kobiet i przeciwdziałających ich nierównemu traktowaniu w stosunku do mężczyzn.

Jednym z pomysłów na uniknięcie dyskryminacji kobiet jest wprowadzenie elastycznego modelu pracy, w którym część obowiązków można by było wykonywać z domu, a obecność w biurze byłaby uwarunkowana wyborem pracownicy lub koniecznością wynikającą z natury wykonywanego zajęcia. Praca elastyczna miałaby być budowana na zaufaniu do pracownika i charakteryzowałaby się podwyższoną efektywnością oraz większą satysfakcją, ponieważ element przymusu i konieczności zostałby praktycznie wykluczony.

Gdzie szukać pomocy, jeśli spotkamy się z dyskryminacją?

Obecnie istnieje szereg instytucji, których zadaniem jest troska i walka o równe traktowanie kobiet w stosunku do mężczyzn. Jeśli podejrzewamy dyskryminację ze względu na płeć, warto skontaktować się właśnie z jedną z nich.

Instytucje, które zajmują się dyskryminacją wobec kobiet to:

• Rzecznik Praw Obywatelskich – jest to organ niezależny do spraw równego traktowania; zajmuje się on sprawami ludzi, którzy doświadczyli nierównego traktowania i dyskryminacji; wnioski do Rzecznika Praw Obywatelskich mogą być składane w dowolnej formie, a jego interwencja jest bezpłatna.
• Pełnomocnik Rządu ds. Równego Traktowania – zajmuje się w szczególności opiniowaniem projektów aktów prawnych oraz innych dokumentów z zakresu przeciwdziałania dyskryminacji; pełnomocnik monitoruje sytuację w państwie w zakresie przeciwdziałania dyskryminacji i jest odpowiedzialny za podejmowanie działań zmierzających do usunięcia ich skutków.
• Państwowa Inspekcja Pracy – jest organem, który swoją interwencję podejmuje w szczególności w przypadku dostrzeżenia odchyleń od normy w miejscu pracy; na wniosek osoby poszkodowanej PIP jest zobowiązany do przeprowadzenia kontroli u pracodawcy; skargę do Państwowej Inspekcji Pracy można składać osobiście lub za pośrednictwem poczty tradycyjnej i elektronicznej.
• Organizacje pozarządowe – takie organizacje działają na rzecz ochrony praw człowieka i przeciwdziałania dyskryminacji, a świadczona przez nie pomoc jest zawsze bezpłatna; mają kompetencje do udzielania pomocy prawnej, reprezentacji przed sądem, wytaczania powództwa w imieniu osoby pokrzywdzonej, udziału w postępowaniach sądowych i reprezentowania w nich pokrzywdzonych oraz funkcję opiniodawczą; do najbardziej popularnych organizacji pozarządowych broniących praw kobiet zalicza się m.in.: Centrum Praw Kobiet, Demokratyczną Unię Kobiet, Federację na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny, Fundację Bez Dyskryminacji, Fundację Feminoteka, Fundację Przestrzeń Kobiet, Stowarzyszenie Aktywne Kobiety, Stowarzyszenie Na Rzecz Kobiet „Victoria”.
• Policja oraz prokuratura – osoba będąca ofiarą zachowań dyskryminacyjnych powinna zgłosić zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa na policji bądź w prokuraturze; zgłoszenie na policji może być ustne, natomiast prokuratura wymaga formy pisemnej.