Przemoc w rodzinie – zjawisko, którego nie można ignorować. Przemoc wobec kobiet w Polsce – gdzie udać się po pomoc?

Zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z dnia 29 lipca 2005 roku przemoc w rodzinie określana jest jednorazowym albo powtarzającym się umyślne działaniem lub zaniechaniem naruszającym prawa lub dobra osobiste członków rodziny, w szczególności narażając na niebezpieczeństwo utraty życia i zdrowia, naruszając godność, nietykalność cielesną i wolność (w tym seksualną) powodując szkody na zdrowiu fizycznym bądź psychicznym, a także wywołując cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.

To Cię zainteresuje: Tina Turner była ofiarą przemocy fizycznej i psychicznej
Natomiast w Konwencji o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, przemoc taka określana jest jako akty przemocy fizycznej, seksualnej, psychologicznej lub ekonomicznej zachodzące pomiędzy byłymi albo obecnymi małżonkami bądź partnerami.

Przemoc domowa to znęcanie fizyczne, dręczenie psychiczne, wykorzystywanie seksualne oraz ekonomiczne i może dotyczyć każdego członka rodziny – kobiet, mężczyzn i dzieci – niezależnie od wieku.

Według statystyk opartych na danych pochodzących z liczby policyjnych interwencji domowych i procedury Niebieskiej Karty liczba ofiar przemocy domowej w Polsce od 2015 roku stopniowo maleje. W 2018 roku ogólna liczba zgłoszeń ofiar przemocy w rodzinie wyniosła 88 133, w tym 65 057 kobiet, 10 672 mężczyzn oraz 12 404 osób małoletnich, czyli o około 4 400 interwencje policyjne mniej w stosunku do roku 2017. Niemal połowa podejrzewanych sprawców była pod wpływem alkoholu. Zgodnie z przedstawionymi danymi sprawcami najczęściej byli mężczyźni podejrzewani w 67 306 przypadkach zgłoszeń przemocy, a 41 257 z nich było pod wpływem alkoholu.

Przemoc w rodzinie jest działaniem celowym i zamierzonym – napastnik wykorzystuje swoją przewagę wobec członka rodziny, na przykład partnera, dzieci, rodziców i rażąco narusza jego prawa i dobra osobiste. Cechy przemocy domowej to:

• intencjonalność – przemoc ma na celu uzyskanie kontroli nad drugą osobą i jest działaniem zamierzonym,
• nierównomierność sił – przemoc domowa charakteryzuje się przewagą jednej ze stron,
• naruszenie praw i dóbr osobistych – w wyniku wykorzystywania przez sprawcę przewagi siły prawa ofiary do nietykalności fizycznej, szacunku i godności zostają poważnie naruszone,
• powodowanie uszczerbku na zdrowiu fizycznym i psychicznym – sprawca naraża zdrowie i życie ofiary, a na skutek bólu lub strachu przed oprawcą zmniejsza się zdolność do samoobrony.

Przemoc w związku może mieć dwojaki wymiar. Wbrew pozorom powszechniejsza jest przemoc psychiczna, która nie pozostawia fizycznych śladów na ofierze i którą trudno udowodnić. Bardzo często ofiara i jej bliscy nie mają świadomości, że doświadczane sytuacje kwalifikują się już jako przemoc i nie podejmują żadnych działań w celu jej zapobiegania.

Przemoc w związku skierowana przeciwko partnerowi – niezależnie od płci – może objawiać się agresywnym i brutalnym zachowaniem sprawcy. Wykorzystywaniem przewagi fizycznej lub psychicznej w celu zyskania przewagi i kontrolowania partnera. Może to być fizyczne znęcanie się nad drugą osobą, szarpanie, bicie, popychanie albo psychiczne uzależnianie poprzez szantaż, groźby czy upokarzanie. Niektórzy sprawcy bazują na odmawianiu zaspokajania podstawowych potrzeb lub zmuszaniu do pracy ponad siły i możliwości.

Obecna w dysfunkcyjnych relacjach przemoc seksualna to zmuszanie do podejmowania czynności seksualnych wbrew woli ofiary, wymuszanie uległości i nadmierna brutalność. Takim sytuacjom mogą towarzyszyć także groźby i zastraszanie w celu podporządkowania ofiary oraz zmuszenia jej do zachowania milczenia.

Przemoc psychiczna to subtelna forma przemocy w związku, którą trudno udowodnić, a niekiedy nawet dostrzec. Ofiara jest uzależniona od oprawcy, a dysfunkcyjne zachowania partnera wtapiają się w codzienne życie i nie wydają się niczym odbiegającym od normy. Ten rodzaj przemocy może objawiać się upokarzaniem, wyśmiewaniem i drwinami, poniżaniem przez zmuszanie do wykonywania uwłaczających czynności oraz zrzucaniem winy za patologiczne zachowania na ofiarę.

Oprawca bardzo często przerzuca całą odpowiedzialność na swoją ofiarę na różne sposoby wzbudzając w niej poczucie winy, a agresywne zachowania usprawiedliwiając jej dobrem.

Przemoc psychiczna może dotyczyć wyglądu, zachowania, poglądów czy opinii. Zalicza się do niej także chorobliwa zazdrość i kontrolowanie poczynań partnera – podejrzliwość, oskarżenia, utrudnianie lub ograniczanie kontaktów z rodziną, przyjaciółmi.

W związkach może pojawić się przemoc ekonomiczna, występująca najczęściej wśród partnerów z dysproporcją zarobków – oprawca ściśle kontroluje wszelkie wydatki i zasoby pieniężne, zmuszając podporządkowanego partnera do oddawania pieniędzy lub wręcz błagania o nie i odmawia posiadania środków niezbędnych do zaspokajania podstawowych potrzeb ofiary. Przemoc finansowa może objawiać się także zaciąganiem długów pod wpływem szantażu, gróźb lub przemocy fizycznej.

Przemoc w rodzinie to negatywne zjawisko, którego częstotliwość występowania każdego roku określana jest za pomocą statystyk sądowych i policyjnych. Należy jednak pamiętać, że wiele ofiar przemocy ze względu na strach przed oprawcą, wstyd lub inne czynniki nie zgłasza przemocy ani się do niej nie przyznaje.

Sprawca najczęściej zmienia sposób zachowania w zależności od otoczenia, dopuszczając się nadużyć jedynie w środowisku domowym lub w obecności samej ofiary, dlatego tak często przemoc w rodzinie pozostaje niezauważona, a ofiary w oczach społeczeństwa bywają mało wiarygodne.

O przemocy domowej  świadczą następujące zachowania:

• przemoc fizyczna,
• przemoc seksualna (molestowanie seksualne, gwałt, upokarzanie związane z orientacją seksualną ofiary),
• groźby (wykorzystywanie przewagi fizycznej do zastraszenia ofiary, agresywna gestykulacja),
• brak szacunku (ustawiczne upokarzanie i ignorowanie ofiary w domu oraz w obecności osób trzecich),
• nadużycie zaufania (kłamstwa, zdrada, niedotrzymywanie wspólnych uzgodnień),
• destruktywna krytyka i ubliżanie (werbalne groźby, drwiny, oskarżanie i wyzwiska),
• izolowanie (ścisłe kontrolowanie życia towarzyskiego ofiary, ograniczanie jej kontaktów z rodziną i przyjaciółmi),
• nękanie (śledzenie i kontrolowanie poczynań ofiary, czytanie jej korespondencji i odbieranie telefonów),
• wypieranie (zaprzeczanie złemu traktowaniu ofiary i zrzucanie na nią winy za przemoc).

Przemoc w rodzinie może występować w jednej z czterech podstawowych form:

• fizycznej,
• psychicznej,
• seksualnej,
• ekonomicznej.

Najbardziej charakterystyczna przemoc fizyczna to naruszenie nietykalności cielesnej ofiary, na przykład bicie, kopanie, szarpanie, podduszanie, popychanie, policzkowanie. W takich przypadkach sprawca wykorzystuje swoją przewagę fizyczną, aby zdominować drugą osobę.
Przemoc psychiczna to z kolei naruszenie godności osobistej ofiary poprzez upokarzanie, destruktywną i bezpodstawną krytykę, groźby, wyzwiska, nękanie czy szantażowanie. Jest to bardzo szeroki zakres zachowań, które mają na celu psychiczne zdominowanie i kontrolowanie ofiary.
Przez naruszenie sfery seksualnej rozumie się molestowanie, zmuszenie do współżycia lub upokarzanie związane z seksualnością drugiej osoby (na przykład komentowanie i wyśmiewanie orientacji seksualnej, wyglądu) – to przemoc seksualna bazująca na przewadze fizycznej lub psychicznej oprawcy.
Przemoc domowa w wymiarze ekonomicznym to sytuacja, gdy sprawca narusza lub zaniedbuje własność ofiary. Dotyczy to między innymi kradzieży, niszczenia cudzej własności, wyprzedawania wspólnego majątku lub zaciągania pożyczek bez zgody partnera, ale również zaniedbywania dzieci. Przemoc ekonomiczna to niezapewnienie dzieciom godziwych warunków życia oraz brak wsparcia psychicznego i materialnego ze strony opiekunów – brak opieki w chorobie czy pozbawianie jedzenia.

Należy pamiętać, że przemoc domowa to przestępstwo znęcania się nad rodziną widniejące w polskim Kodeksie karnym i zagrożone karą do pięciu lat pozbawienia wolności, a ofiary przemocy mogą uzyskać pomoc w walce z oprawcą.

Podstawową formą pomocy jest procedura przyznania Niebieskiej Karty, która wskazuje ogół czynności związanych z uzasadnionym podejrzeniem zachodzenia przemocy w rodzinie. Interwencja z tego tytułu nie wymaga zgody osoby pokrzywdzonej, która nie może również wycofać albo zmienić informacji zawartych w Karcie. Dzięki temu w przypadku nie złożenia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, wycofaniu zarzutów lub zmianie zeznań pod naciskiem sprawcy, postępowanie może zostać wszczęte z urzędu. Jeśli ofiara złoży doniesienie o popełnieniu przestępstwa, Niebieska Karta stanowi dowód w postępowaniu procesowym.

Stosowanie procedury Niebieskiej Karty należy do obowiązków:

• policji
• przedstawicieli jednostek organizacyjnych pomocy społecznej,
• przedstawicieli gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych,
• przedstawicieli oświaty i ochrony zdrowia.

Osoby takie powinny uzyskać niezbędne informacje dotyczące sytuacji ofiary oraz udzielić kompleksowych informacji dotyczących dostępu do pomocy medycznej, psychologicznej, socjalnej oraz prawnej, ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie i innych dostępnych form pomocy.

W przypadku wezwania policji na miejsce zdarzenia agresywny sprawca może zostać tymczasowo aresztowany na 48 godzin. Aby udowodnić fakt istnienia zjawiska przemocy w rodzinie, niezbędne jest zrobienie obdukcji – lekarz wystawi zaświadczenie zawierające opis stanu zdrowia ofiary oraz rodzaje i przyczyny obrażeń. Pomocne są także zeznania świadków: innych członków rodziny, znajomych czy sąsiadów.

Ofiara przemocy domowej może zgłosić się do jednej z instytucji udzielających pomocy w takich sytuacjach, które oferują darmową pomoc prawną i psychologiczną. Dodatkowo pracownicy tego typu organizacji mogą pomóc w kontaktach z policją i w postępowaniu sądowym.
Na stronie www.porozumienie.niebieskalinia.pl można znaleźć spis organizacji udzielających pomoc ofiarom przemocy w rodzinie. W Polsce funkcjonuje również numer telefonu dla ofiar przemocy w rodzinie: 800 120 002, pod którym można uzyskać pomoc w przypadku zachodzenia lub podejrzenia zachodzenia przemocy domowej.