Edukacja domowa w Polsce. Jak wygląda i na czym polega? Wady i zalety nauczania domowego

Edukacja domowa to alternatywna, w pełni legalna i bezpłatna forma nauki. Nauczanie domowe od tradycyjnego różni się tym, że dzieci nie uczą się w budynku szkoły, ale w domu (lub w każdym innym miejscu, np. w podróży), a za ich postępy w nauce odpowiada rodzic, a nie nauczyciel. W edukacji domowej nie ma ocen czy sprawdzianów. Jedyną formą weryfikacji wiedzy są egzaminy klasyfikacyjne, które uczniowie muszą zdać pod koniec roku szkolnego.

Wady i zalety edukacji domowej to temat, który często podejmowany jest przez rodziców niezdecydowanych, zastanawiających się, czy taka forma nauki byłaby odpowiednia dla ich dzieci. Bardzo trudno jest jednoznacznie stwierdzić, jakie są plusy i minusy edukacji domowej, bo w każdym domu wygląda ona trochę inaczej.

Mówi się jednak o tym, że podstawowe zalety edukacji domowej to:

• większa swoboda,
• indywidualny tok procesu nauczania,
• odzyskanie czasu, który traci się, np. na dojazdy,
• rodzice mają większą kontrolę nad procesem edukacji swoich dzieci,
• dzieci spędzają czas nie tylko ze swoją grupą rówieśniczką, ale z osobami w różnym wieku,
• uczniowie mogą poznawać świat przez doświadczenie, nie muszą siedzieć w ławkach.

Niektórzy zwracają uwagę na to, że są też wady edukacji domowej, na przykład:

• rodzic musi ograniczyć pracę zarobkową lub całkowicie z niej zrezygnować, by dbać o proces edukacji dziecka,
• większa odpowiedzialność za wyniki w nauce dziecka,
• poczucie samotności, w momencie, gdy jest się jedyną rodziną w okolicy, która zdecydowała się na edukację domową,
• dzieci nie spotykają się codziennie ze swoimi rówieśnikami.

Obowiązek edukacyjny obejmuje wszystkie dzieci od 6 do 18 roku życia. Większość uczniów uczęszcza do szkół, jednak od 1991 roku możliwe jest realizowanie obowiązku szkolnego poza placówką edukacyjną. Może z niego skorzystać każdy uczeń. Jak to wygląda w praktyce? Dziecko uczy się w domu, to właśnie tam realizuje podstawę programową.

Chcąc rozpocząć edukację domową, należy złożyć odpowiednie dokumenty i uzyskać zgodę dyrektora szkoły, do której uczęszcza dziecko. W takiej zgodzie powinna znajdować się informacja na temat określonego etapu edukacyjnego:

• I etap (I, II i III klasa szkoły podstawowej),
• II etap (IV-VIII klasa szkoły podstawowej),
• III etap (szkoła ponadpostawowa).

Nauczycielami dziecka w nauczaniu domowym mogą zostać:

• rodzice;
• opiekunowie;
• inne osoby wskazane przez rodziców lub opiekunów.

Takie osoby nie muszą posiadać specjalnych uprawnień pedagogicznych.

Wielu rodziców zastanawia się, jak przejść na edukację domową. Pierwszym elementem jest złożenie odpowiednich dokumentów w szkole. Należy przygotować:

• wniosek o zezwolenie na edukację domową. Niekiedy szkoły posiadają własny wzór tego dokumentu, można więc o niego zapytać. Jeśli dana placówka nie ma takiego wzoru, należy samemu napisać wniosek,
• samodzielnie napisane oświadczenie, w którym zapewnia się, że dziecko ma odpowiednie warunki do realizacji kształcenia na danym etapie edukacyjnym,
• zobowiązanie, że dziecko będzie przystępowało do egzaminów klasyfikacyjnych.

Do niedawna obowiązkowe było również otrzymanie pozytywnej opinii z poradni psychologiczno-pedagogicznej. Jednak wymóg ten został zniesiony zgodnie ze zmianami w ustawie o Prawie oświatowym, które weszły w życie 1 lipca 2021 roku.

Wymagane dokumenty można złożyć w dowolnym momencie roku szkolnego lub przed jego rozpoczęciem. Rodzic będzie musiał poczekać na decyzję dyrektora do 30 dni. W przypadku, gdy okaże się ona negatywna, można odwołać się do kuratora oświaty, składając odwołanie u dyrektora w ciągu miesiąca od podjęcia decyzji.

Egzaminy klasyfikacyjne w edukacji domowej odbywają się raz w roku i sprawdzają wiedzę, jaką uczeń przyswoił podczas nauki w domu. Zakres egzaminu jest ustalany przez dyrektora, który wyraził zgodę na nauczanie domowe. Nauczyciel danego przedmiotu lub nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej musi poinformować rodzica o wymaganiach edukacyjnych, które będą stanowiły podstawę do uzyskania ocen z poszczególnych zajęć.

Następnie dyrektor szkoły wraz z uczniem i jego rodzicami ustalają termin egzaminów klasyfikacyjnych, które odbywają się w formie ustnej i pisemnej. Do egzaminów w trybie edukacji domowej dziecko może przystępować od marca do czerwca w danym roku szkolnym. Egzamin klasyfikacyjny nie jest przeprowadzany w przypadku następujących przedmiotów:

• muzyki,
• plastyki,
• techniki,
• wychowania fizycznego.

Po zdanych egzaminach uczeń otrzymuje świadectwo ukończenia klasy. Nie ma tam jednak ocen z wyżej wymienionych przedmiotów, a także oceny z zachowania.

Nauczanie domowe jest bezpłatne. Jednocześnie rodzice nie otrzymują żadnych dodatkowych pieniędzy, które mogliby przeznaczyć na edukację dziecka. Subwencja oświatowa trafia do szkoły, do której formalnie chodzi uczeń. Trudno jest jednoznacznie stwierdzić, jakie są koszty edukacji domowej. Wiele zależy bowiem od konkretnej rodziny, ich trybu życia i sposobu przeprowadzania nauki w domu.

Z jednej strony rodzice nie muszą mierzyć się z typowo szkolnymi wydatkami, takimi jak składki czy pomoce szkolne. Z drugiej strony opiekunowie są zobowiązani, by samodzielnie zapewnić dzieciom wycieczki pozalekcyjne czy materiały edukacyjne, które dostępne są w placówkach. Do kosztów można zaliczyć także fakt, że zazwyczaj jeden z rodziców musi znacząco ograniczyć pracę zawodową lub całkowicie z niej zrezygnować, by mieć czas na uczenie dziecka. Uczniowie na edukacji domowej, podobnie jak ci, którzy uczą się w szkołach, otrzymują dofinansowanie na podręczniki szkolne.

Warto przypomnieć, że w 2021 roku zmieniono dwie regulacje, dotyczące edukacji domowej. Chodzi mianowicie o:

• dołączenie do wniosku o nauczanie domowe pozytywnej opinii z poradni psychologiczno-pedagogicznej. Obecnie taka opinia nie jest już wymagana,
• zniesienie wymogu, że placówka, do której zapisano ucznia, musi znajdować się na terenie zamieszkiwanego przez niego województwa (tzw. rejonizacja).

W momencie, gdy podejmie się decyzję o rezygnacji z edukacji domowej, należy złożyć wniosek o cofnięcie nauczania domowego do dyrektora, który wcześniej wydawał zgodę. Dyrektor może także sam cofnąć zezwolenie, w momencie gdy:

• dziecko nie przystąpiło do egzaminów klasyfikacyjnych, a jego nieobecność nie została usprawiedliwiona,
• dziecko nie zda egzaminów klasyfikacyjnych,
• zezwolenie na edukację domową okaże się nieważne.

Chociaż wiele wątpliwości, dotyczących edukacji domowej, zostało rozwianych, to rodzice wciąż mogą obawiać się tego, czy w przypadku ich dzieci ten model nauczania się sprawdzi. Warto więc zapoznać się z opiniami rodziców, których dzieci uczą się w domu:

Pamiętajmy też, że z edukacji domowej można w każdym momencie zrezygnować. Poza tym obecnie powstaje coraz więcej fundacji, platform i szkół, które wspierają rodziców i uczniów w procesie nauczania domowego. Opiekunowie nie są pozostawieni sami sobie, mogą korzystać z materiałów dydaktycznych czy internetowych pomocy szkolnych przeznaczonych dla każdego etapu nauki. W edukacji domowej rodziców mogą wspomóc na przykład: Centrum Nauczania Domowego, Szkoła w Chmurze czy Szkoły Benedykta. Takich i podobnych szkół przyjaznych edukacji domowej jest w Polsce coraz więcej.

Edukacja domowa staje się coraz popularniejsza. Z pewnością przyczyniła się do tego pandemia i nauka zdalna. Z roku na rok obserwujemy wzrost zainteresowania nauczaniem domowym. Szczególny przeskok miał miejsce między rokiem szkolnym 2019/2020 a 2020/2021. W tym pierwszym na edukacji domowej było 12 tysięcy uczniów, a w kolejnym roku – aż 20 tysięcy*. Nauczanie domowe stało się alternatywnym rozwiązaniem dla tradycyjnej nauki. Obecnie (jak wynika z danych Fundacji Edukacji Domowej) liczba uczniów kształcących się w ten sposób wynosi 48 114 osób. Jest to stan na 30 września 2023 roku.

Źródło: gov.pl

*2021.09.30 Nauczanie Domowe Dane Ministerstwa Edukacji i Nauki dla Fundacji Edukacji Domowej (FED).