Maria z Nazaretu – kobieta, która połączyła religie

Od wieków pozostaje symbolem matczynej miłości, dobroci, poświęcenia, oddania, zarówno w katolicyzmie, jak i w innych wielkich, monoteistyczny religiach. Jej postać jest obecna zarówno w najświętszych miejscach, jak i w popkulturze. Kim była młoda dziewczyna, której Bóg powierzył najważniejszą w dziejach świata misję?

Wymodlone dziecko

O dzieciństwie Marii wiemy niewiele, a jedyne informacje pochodzą z przekazów pozabiblijnych. Była późnym i długo wyczekiwanym dzieckiem Anny i Joachima, którzy obiecali Bogu, że skoro tylko się narodzi, poświęcą ją na służbę Bogu.

Gdy para straciła już niemal nadzieję na posiadanie potomstwa, Joachim udał się na pustynię, by przez 40 dni pościć i modlić się o poczęcie. Wówczas ukazał mu się archanioł Gabriel i powiedział, aby udał się do czekającej na niego w Jerozolimie Anny, a Bóg obdarzy ich upragnionym dzieckiem. W tym samym czasie Anna ujrzała anioła, który przepowiedział, że urodzi córkę, o której będzie mówił cały świat.

Maria (Miriam) przyszła na świat ok. 20 r. p.n.e. w Jerozolimie lub Seforis. Gdy miała trzy lata, rodzice – zgodnie z obietnicą daną Bogu - oddali ją na wychowanie do świątyni, w której pod opieką dziewic hebrajskich miała spędzić następne dziewięć lat.

Małżeństwo z Józefem

Gdy Maria miała około 12 lat i zaczęła miesiączkować, kapłani nakazali jej powrót do domu i zamążpójście, by uniknąć naruszenia nakazów zachowania rytualnej czystości na terenie świątyni. Gdy dziewczynka odmówiła, przypominając śluby czystości, które złożyła, postanowiono zwrócić się o pomoc do Boga.

Arcykapłan, za radą anioła, zwołał okolicznych nieżonatych mężczyzn należących do rodu Dawida, którzy mieli przynieść ze sobą gałązki drzewa. Jednym z przybyłych był wdowiec Józef – cieśla z Galilei. Gdy kapłan wziął od niego różczkę, wyleciała z niej gołębica i usiadła na głowie Józefa - był to znak, że to on właśnie miał wziąć do siebie Marię.

**

Maria spotyka anioła**

Podczas gdy Józef przygotowywał dom na przybycia żony, Maria udała się do Nazaretu. To tam właśnie ukazał się jej archanioł Gabriel, przekazując "dobrą nowinę". Wyjaśnił, że Bóg ma wobec niej plan, że jest "pełna łaski" i "błogosławiona między niewiastami".

„Oto poczniesz i porodzisz Syna, któremu nadasz imię Jeszua. Będzie On wielki i będzie nazwany Synem Najwyższego. Duch Święty zstąpi na Ciebie i Moc Najwyższego Cię osłoni”.

Dziewica w ciąży – niepokalane poczęcie

Maria, choć została już żoną Józefa, nie zdążyła jeszcze z nim zamieszkać. Była dziewicą i ... była w ciąży. Choć jej dziewictwo jest obecnie coraz częściej kwestionowane przez współczesnych teologów, którzy uważają że jest wynikiem błędnego tłumaczenia („dziewica” oznaczało także „kobietę niezamężną”), dziecko poczęte poza małżeństwem było dowodem na grzech cudzołóstwa karany zwyczajowo ukamienowaniem. W wyjątkowych sytuacjach (Maria, choć nie mieszkała jeszcze z Józefem, była już jednak jego żoną) pozwalano na tzw. oddalenie.

• Siostra Teresa Forcades - walcząca feministka w habicie

Gdy Józef dowiedział się o jej stanie, chciał odesłać młodą żonę do rodzinnego domu. Powstrzymał go przed tym anioł, wyjaśniając poczęcie "cudownego dziecka" z Ducha Świętego. Głęboko wierzący Józef obiecał roztoczyć nad Marią opiekę.

"Józef jest człowiekiem sprawiedliwym i nie chce narazić Maryi na zniesławienie, postanawia ją więc potajemnie oddalić. Możemy sobie tylko wyobrazić rozmowę, jaką tych dwoje musiało z sobą odbyć, i jej atmosferę. Niezależnie od tego, czy dziewczę milczało, słuchając wyrzutów i pytań Józefa, czy próbowało tłumaczyć swój stan milczącemu Józefowi, czy wreszcie był to pełen emocji dialog, chwile te były z pewnością trudne i przykre dla obojga" - pisze w swojej książce pt. "Maryja. Biografia Matki Bożej" Paweł Nowakowski.

Cudowne narodziny

W związku z ogłoszonym na terenie całego kraju spisem powszechnym, Maria – w zaawansowanej już ciąży – wraz z Józefem udali się do Betlejem. Trudno dziś ocenić, czy nie znaleźli miejsca w gospodzie na skutek przybyłych na spis, czy też bano się przyjąć pod dach kobietę w widocznej ciąży, ryzykując naruszenie rytualnej czystości - dość, że Maria i Józef znaleźli ostatecznie schronienie w stajni lub – wg najstarszej tradycji – skalnej grocie (która dziś znajduje się w podziemiach Bazyliki Narodzenia Pańskiego w Betlejem i jest miejscem pielgrzymek).

Nowo narodzonemu synowi Maria i Józef nadali imię Jezus. Pierwsi narodziny Mesjasza uczcili okoliczni pasterze, którzy dowiedzieli się o tym cudownym wydarzeniu od anioła. Jako kolejni – hołd synowi boskiemu oddali mędrcy ze Wschodu. To od nich o narodzinach zapowiedzianego przez Pisma króla żydowskiego dowiedział się Herod. Król Judei – w obawie o utratę tronu - nakazał zgładzenie wszystkich chłopców do drugiego roku życia.

"Służebnica pańska"

W obawie o życie syna, Maria i Józef postanowili uciec do Egiptu. Po pewnym czasie wrócili jednak do Nazaretu i tam już pozostali. O kolejnych latach życia Marii wiemy niewiele. Zarówno Biblia, jak i apokryfy opisywały ją jako kobietę oddaną, cichą, pełną posłuszeństwa i pokory, która sama siebie określa jako „służebnicę Pańską”. Jej życie było podporządkowane Bogu.

Wraz z synem uczestniczyła w weselu w Kanie Galilejskiej i była świadkiem jego pierwszego cudu. Ewangelie przywołują słowa Jezusa, w których podkreśla on, że ważne są nie więzy krwi, macierzyństwo biologiczne Maryi, lecz macierzyństwo duchowe i duchowa relacja braterska i siostrzana, wynikająca ze słuchania Słowa Bożego i wypełniania go.

W godzinie śmierci Jezusa stała pod krzyżem swojego syna. Po zmartwychwstaniu i wniebowstąpieniu, wraz z jego uczniami czekała w Wieczerniku na zesłanie Ducha Świętego. Ostatnie lata spędziła prawdopodobnie w Efezie.

Kwiaty w grobie - Wniebowzięcie

Według legend, dwa lata po ukrzyżowaniu Jezusa Maria została o swojej śmierci uprzedzona przez anioła. Posłaniec niebios przybył do niej z gałązką oliwną trzy dni wcześniej. Apostołowie pochowali ją w dolinie Cedron. Gdy po przybyciu spóźnionego Tomasza otworzyli jej grób, nie znaleźli w nim ciała, lecz świeże kwiaty.

W tradycji religii chrześcijańskiej powstało przekonanie, że Maryja – która w trakcie ziemskiego życia ponoć nie popełniła żadnego grzechu – została wraz z ciałem wzięta do nieba, by zasiąść po prawicy swojego syna. Szaty, które ponoć nosiła Maria, stały się w późniejszych czasach relikwią w katedrze Notre Dame w Chartres,

Choć wniebowzięcie pod nazwą "Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny" było obchodzone na Wschodzie już od VI wieku, dogmat został ogłoszony dopiero w 1950 roku przez papieża Piusa XII.

Bogini czy człowiek? - Kult Matki Boskiej

Choć kwestia boskości Marii z Nazaretu była przez wieki kwestią sporną, kult maryjny rozprzestrzeniał się bardzo szybko. Najstarsza bazylika poświęcona Matce Boskiej powstała w IV wieku, a w 431 roku, na soborze w Efezie, oficjalnie zaakceptowano tytułowanie Marii mianem Bogurodzicy, czyli Matki Bożej.

Zapewne nie bez znaczenia jest tu fakt, że Maria – jako kobieta i matka – była kontynuacją wielu wcześniejszych wierzeń. Alexander Hislop, protestancki teolog, krytykował kult Matki Boskiej, twierdząc, że katolickie i prawosławne przedstawienie Bogarodzicy jest kopią babilońskiej bogini matki z dzieckiem.

Odmianą tego samego kultu w starożytnym Egipcie miała być Izyda i jej syn Horus. W samym Efezie przez setki lat oddawano hołd potężnej Artemidzie. W Atenach na Akropolu wielbiono Atenę. Bliski Wschód od setek lat znał też Aszerę – matkę Bogów, dość powszechnie czczoną także w Izraelu w okresie przed niewolą babilońską.

• Zofia Teliga-Mertens - kobieta, która wyręczyła Polskę

Choć oddawano jej cześć, Maria - w przeciwieństwie do syna, którego urodziła – była tyko człowiekiem, nie było w niej żadnego pierwiastka boskiego. Nie była boginią. Wyrażała prośby, jak każdy człowiek, bo sama nie potrafiła ich spełniać.

Maria była jednak doskonałym dopełnieniem obrazu Boga. Ocieplając jego wizerunek serdecznością, współczuciem, cierpliwością, łagodnością, kobiecym ciepłem i wyrozumiałością. Maria stawała się królową świata i niebios, była duchową matką wszystkich wierzących.

Dla miliardów ludzi stała się Orędowniczką. To do niej słano prośby, wierząc w jej wstawiennictwo u Boga. W Europie kult maryjny jest szczególnie silny w Polsce i we Włoszech. Odzwierciedla się to nie tylko w setkach sanktuariów, gdzie czczona jest nie tylko w cudownych obrazach i figurach, ale także w tysiącach przydrożnych kapliczek rozrzuconych po całym kraju.

Jej postać jest także wyjątkowo często przedstawiana w witrażach i ikonografii. W malarstwie i rzeźbie najczęściej ukazywana jest trzymając na kolanach ciało Jezusa i opłakująca śmierć Syna (Pieta), z dzieciątkiem i św. Józefem, w trakcie modlitwy i trzymając na rękach małego Jezusa.

Rola Marii w życiu wierzących

Maria z Nazaretu doczekała się wielu tytułów – mówiono o niej Święta Dziewica, Nieskalana, Najświętsza Maryja Panna , Madonna, Królowa niebios, Współodkupicielka, Królowa Apostołów, Matka Pięknej Miłości, Matka Boska Bolesna, Matka Boska Królowa Apostołów, Matka Kościoła, Pocieszycielka. Jej przydomki często wiązały się również w patronatem nad określonymi dziecinami - Matka Boska Królowa Polski, Matka Boska Zielna, Matka Boska Siewna), z formami kultu (Matka Boska Różańcowa, Matka Boska Szkaplerzna, Matka Boska Gromniczna, z objawieniami i wizerunkami (Matka Boska Częstochowska, Matka Boska Ostrobramska, Matka Boska Kalwaryjska, Matka Boska Wysocicka, Matka Boska Fatimska, Matka Boska z Lourdes). Z jej postacią związanych jest również wiele świąt.

Kobieta, która łączy religie

W prawosławiu Maria otaczana była szczególną czcią. Według teologii Cerkwi, była Matką Boga – Bogurodzicą, Bożą rodzicielką, Wieczną Dziewicą, Panhagia - W całości świętą. Nakaz jej wielbienia był zgodny z tradycją apostolską i popierany przez wielu Ojców Kościoła prawosławnego.

Maria w Islamie

Będąc matką proroka Jezusa, Maria również w Islamie otaczana była czcią jako jedna z czterech wzorcowych kobiet – pobożna, dobra, prawa i oddana woli Boga (Allaha). Maryja była ucieleśnieniem ideału kobiety muzułmańskiej – posłuszna Bogu, oddana i gotowa mu wszystko poświęcić, prowadząca pobożne i sprawiedliwe życie, wypełnione milczeniem, modlitwą i postem.

• Malala Yousafzai, dziewczynka walcząca z talibami

Islam stawia Marię w jednym rzędzie z córką Mahometa, Fatimą, jego żoną Chadidżą i żoną faraona Asiją. Jej imię tłumaczy się jako „oddająca cześć Bogu” i jest jedyną kobietą wymienioną w Koranie z imienia. Podobnie jak Biblia, Koran uznaje, że Maria urodziła Jezusa, będąc dziewicą, a znane chrześcijańskie sanktuaria maryjne w Fatimie i Lyonie są często odwiedzane przez wyznawców islamu. Imię Maryi pojawia się niejednokrotnie na muzułmańskich amuletach ochronnych. Wschodni chrześcijanie symbol „dłoń Fatimy” nazywają „dłonią Marii”.

Maria u Świadków Jehowy

W fakt, że Maria była dziewicą aż do rozwiązania, wierzą również Świadkowie Jehowy. Uważają, że należała do grona pierwszych uczniów Jezusa, na których został wylany duch święty w dniu Pięćdziesiątnicy 33 r. n.e. i należy do grona 144 000 wybranych do władz Królestwa Bożego.
Choć odrzucają kult maryjny, uważają, że postać Marii jest godna głębokiego szacunku i zasługuje na naśladowanie.

Maria u Protestantów

Kult maryjny odrzucają także kalwini i luteranie, choć także uznają Marię Pannę za godny szacunku wzór wiary i oddania Bogu.

.Marcin Luter pisał o niej: „najwyższa z niewiast”, której „nigdy nie możemy czcić w wystarczający sposób”, „szacunek dla Marii jest wypisany w głębinach ludzkiego serca”, powinniśmy „pragnąć, by każdy znał i szanował ją”. Jan Kalwin powiedział, że „nie można zaprzeczyć, że Bóg, poprzez fakt wybrania i przeznaczenia Marii na matkę Syna Bożego, obdarzył ją najwyższą godnością”. Zwingli powiedział: „Cenię niezmiernie Matkę Bożą” oraz „Im bardziej szacunek i miłość do Jezusa wzrasta, tym bardziej szacunek i cześć dana Marii powinna wzrastać”.

Maria niefeministyczna

Kult maryjny krytykują również feministki. Nie podoba się głównie to, że – według „krytycznego teologa” doktora Karlheinza Deschnera – Maryja jest „karykaturą kobiety” w tym sensie, iż jest istotą „niepokalaną” pożądaniem, triumfującą nad swoimi zmysłami.

„Im bardziej – pisze Deschner – w bogobojnym średniowieczu rozkwita kult Madonny, im bardziej roi się od pieśni, kazań, kościołów, bractw na jej cześć, tym częściej jest poniżana, upokarzana, ujarzmiana — kobieta. Kobieta ma niewiele praw, jako menstruująca i ciężarna uchodzi za istotę nieczystą, jakoby kalał ją też poród, a nierzadko i kopulacja”.

"Maryja jest ważna"

Od 2000 lat postać Marii z Nazaretu jest przedmiotem rozważań i sporów chrześcijan, żydów, pogan, muzułmanów i ateistów.

"Maryja jest ważna - jest chyba najważniejszą kobietą w historii Zachodu. Tymczasem powstało mnóstwo opasłych, szczegółowych biografii kobiet, które nawet w części nie wywarły takiego wpływu na świat jak Maryja, a o Jej życiu wiemy tak niewiele" - podsumowuje Paweł Nowakowski.

Franciszek ogłosi świętymi pastuszków z Fatimy. Za ich wstawiennictwem cudem ocalało dziecko