Co zrobić, gdy dziecko nie chce chodzić do szkoły i jak mu pomóc? Fobia szkolna objawia się lękiem przed udaniem się do placówki edukacyjnej

Co rodzic może zrobić, gdy dziecko nie chce chodzić do szkoły?
Karolina Tuchalska-Siermińska: Chciałabym podkreślić, że niechęć do chodzenia do szkoły nie jest rzadkim przypadkiem i może pojawić się również u dzieci, które wcześniej bardzo to lubiły. Tym, od czego warto zacząć, jest znalezienie przyczyny zmiany w zachowaniu dziecka. Dopiero następnym krokiem jest szukanie rozwiązania i dopasowanie wsparcia do potrzeb dziecka i sytuacji.

Warto zacząć od:

• Rozmowy z dzieckiem, a w zależności od sytuacji, również z wychowawcą oraz bliskimi kolegami. Nie obawiajcie się sięgnąć po wsparcie psychologa czy pedagoga.
• Wsparcia w regulacji emocji: pomóż nazywać emocje; mów, co widzisz, jakie emocje rozpoznajesz. W ten sposób dowiesz się, co czuje dziecko. Łatwiej będzie Ci zrozumieć jego zachowanie.
• Zadbania o swoje emocje – zachowaj spokój. Dzieci jak gąbka chłoną emocje rodziców, emocjonalne reakcje tylko pogorszą sytuację.
• Zatroszczenia się o jakość spędzanego czasu poza szkołą; o długi i zdrowy sen dziecka. Pamiętaj o zmniejszeniu presji, przypominaj dziecku, że szkoła jest tylko fragmentem codzienności i poza nią istnieje jeszcze wiele cennych obszarów do odkrycia. Zaplanuj popołudnie w taki sposób, aby znalazł się czas na odpoczynek, beztroską zabawę, ulubione hobby, czas z bliskimi.
• Budowania więzi i poczucia bezpieczeństwa. Jakość relacji dziecka z rodzicem jest filarem poczucia bezpieczeństwa i umiejętności radzenia sobie z trudnymi sytuacjami.

Jeżeli pomimo wielu rozmów i prób znalezienia powodów, dla których dziecko nie chce chodzić do szkoły, nadal nie udało się ich ustalić, warto sięgnąć po pomoc i skorzystać z konsultacji psychologicznej.

Kiedy niechęć dziecka do szkoły może oznaczać jakiś większy problem?
Nie powinno się lekceważyć żadnych problemów dziecka. Trzeba uważnie obserwować jego zachowanie i to, jak się ono zmienia w różnych okolicznościach, czasie wolnym i w dni szkolne. Czy pojawiają się jakieś dolegliwości lub objawy somatyczne? Kiedy się nasilają? Każdą wątpliwość warto skonsultować ze specjalistą.

Niechęć do chodzenia do szkoły może być też objawem:

• problemów szkolnych (trudności w nauce, ale również trudności w relacjach z rówieśnikami czy nauczycielem),
• depresji,
• zaburzeń integracji sensorycznej,
• zaburzeń psychotycznych,
• autyzmu,
• zespołu Aspergera,
• dysfunkcji procesów poznawczych,
• fobii szkolnej.

Każdy z powyższych problemów wymaga odpowiedniego, indywidualnego podejścia, właściwej diagnozy i opracowania procesu leczenia oraz terapii.

Czym jest fobia szkolna?
Fobia szkolna, nazywana też skolinofobią, to rodzaj nerwicy sytuacyjnej. Objawia się lękiem przed pójściem do szkoły. Zdarza się też, że dziecko odczuwa lęk już w niedzielę, ponieważ jest zestresowane i przerażone samą wizją nadejścia poniedziałku i koniecznością pójścia do szkoły. Dlatego już w niedzielę może skarżyć się na różne dolegliwości.

Jakie są objawy fobii szkolnej?
Oto kilka objawów, które mogą dotykać dzieci z fobią szkolną:

• ogromne nasilenie lęku i stresu na samą myśl o pójściu do szkoły,
• koszmary nocne,
• bezsenność,
• ogólne roztrzęsienie,
• brak motywacji do działania,
• ataki paniki,
• bóle głowy,
• zawroty głowy,
• bóle brzucha,
• biegunki,
• nudności,
• duszności,
• omdlenia,
• drżenie mięśni,
• gorączka,
• brak apetytu,
• nadmierny apetyt – zajadanie stresu.

Objawy somatyczne mogą być bardzo poważne, o różnym stopniu nasilenia. Dziecko dotknięte fobią szkolną może mieć problemy w nawiązywaniu relacji z innymi uczniami, w prowadzeniu rozmowy, może się izolować w szkole.

Skąd bierze się lęk przed szkołą?
Przyczyny fobii szkolnej mogą być różne. Czasami są to bardzo złożone kwestie, na które składają się głębsze problemy – zarówno dziecka, jak i jego rodziny.

Fobia szkolna może być następstwem:

• Lęku społecznego, który rozwija się u dzieci przed szóstym rokiem życia – ten pod wpływem różnych wydarzeń może rozwinąć się też później.
• Silnego lęku separacyjnego, który naturalnie rozwija się u dzieci na etapie wczesnego dzieciństwa, a statystycznie najczęściej występuje najsilniej, gdy dziecko zaczyna chodzić do szkoły.
• Problemów z rówieśnikami. Dotyczy to sytuacji, w których dziecko doświadcza przemocy, straszenia i innych form znęcania się czy odrzucenia ze strony innych uczniów.
• Zbyt wysokich wymagań. Nadmierna presja, krytykowanie, wzmożona kontrola, perfekcjonizm czy porównywanie, to tylko kilka przykładów zachowań rodziców, które powodują coraz niższe poczucie własnej wartości, demotywują i w konsekwencji mogą doprowadzić do lęku.
• Postaw lękowych rodziców. Przenoszenie własnych obaw i lęków na dziecko. Opowiadanie o swoich trudnościach, przykrych doświadczeniach i straszenie szkołą.
• „Odmienności” dziecka. Nie lubię tego określenia, jednak chodzi o wszystkie te cechy, które wychodzą poza pewien schemat, które mogą przyczyniać się do poczucia odmienności i być powodem wykluczenia przez rówieśników.

Jak radzić sobie z lękiem przed szkołą?
Warto skorzystać z profesjonalnego wsparcia psychologa dziecięcego czy psychoterapeuty. Psychoterapia pozwala zidentyfikować i pracować nad błędnymi myślami i osądami pacjentów, a także ich nieefektywnymi zachowaniami i reakcjami. W terapii stosuje się także techniki relaksacyjne, ćwiczenia oddechowe, wizualizacje relaksacyjne i treningi rozluźniające mięśnie według Jacobsona. Najważniejsza jest rola rodziny, jednak nie można też lekceważyć współpracy i pomocy ze strony szkoły. Warto uwrażliwić nauczycieli na problemy dziecka.

Jak pomóc dziecku z fobią szkolną?
Bardzo ważne okazuje się budowanie w dziecku świadomości, że nie jest osamotnione, że może liczyć na wsparcie i miłość najbliższych. To pozwala odbudowywać poczucie bezpieczeństwa. Istotne jest również budowanie u dziecka poczucia wyjątkowości i bezwarunkowej akceptacji. Podstawę stanowi uważna rozmowa, bliskość i przestrzeń do bycia ze swoimi emocjami. Tłumacz waszą rzeczywistość i hierarchię wartości, podkreślaj, że szkoła jest ważna, ale nie najważniejsza. Zapewniaj o swojej bezwarunkowej miłości; o tym, że dziecko jest dla Ciebie wartościowe i ważne takie, jakie jest – niezależnie od ocen, jakie otrzymuje. Pytaj o jego zainteresowania i pasje, pomóż odnajdować silne strony i talenty. Stwarzaj mu warunki do budowania pewności siebie i zapału do nauki w bezpiecznej przestrzeni. Takim sposobem mogą być np. pozalekcyjne zajęcia, które odbywają się w domu. Dzięki lekcjom prowadzonym w przyjaznej atmosferze, w kreatywny sposób, dziecko buduje nowe, przyjemne doświadczenia związane z nauką. Może pokonywać trudności i rozwijać umiejętności bez presji czasu czy ocen innych osób.

Warto również wspierać dziecko w rozwijaniu umiejętności społecznych. Pozwól mu zdobywać własne doświadczenia, popełniać błędy, potykać się i wstawać. Nie trzymaj go pod kloszem, nie wyręczaj we wszystkim. Pokazuj i ucz, w jaki sposób rozmawiać z innymi ludźmi, jak się zachowywać w określonych miejscach i sytuacjach. Bardzo ważne jest, by dziecko wiedziało, że rozwijanie każdej umiejętności wymaga czasu, starań i że nikt nie rodzi się mistrzem w danej dziedzinie. To wszystko kwestia treningu, również w kwestii umiejętności społecznych.

Na początek roku szkolnego przygotowaliśmy poradnik dla rodziców. Przez cały wrzesień publikować będziemy materiały, które przybliżą najważniejsze tematy, o których rozmawiają rodzice. Znajdziecie głosy ekspertów, komentarze pedagogów i badania na temat szkoły, zajęć pozalekcyjnych, komunikacji na linii dziecko – rodzic – szkoła. Zapraszamy!