Jak Polski Ład wpłynie na sytuację kobiet? Nowe przepisy podatkowe a położenie matek, zleceniobiorczyń i emerytek

W 2022 r. po raz ostatni samotne matki i opiekunki będą mogły rozliczyć się z fiskusem wspólnie z dzieckiem. Wystarczy złożyć oświadczenie o chęci uwzględnienia ulgi w rozliczeniu rocznym. W 2023 roku, w zeznaniu podatkowym za 2022 r., nie będzie już takiej możliwości. Ten szczególnie popularny wśród samotnych matek sposób rozliczenia podatku dochodowego od osób fizycznych zostanie zastąpiony przez ulgę podatkową w wysokości 1500 złotych.

– Zmiana ta jest niekorzystna dla wszystkich rodziców samodzielnie wychowujących dzieci, a ok. 93 proc. z nich to kobiety. Konsekwencjami tej zmiany będzie feminizacja biedy, czyli pogłębianie nierówności finansowych pomiędzy mężczyznami i kobietami, a także przełoży się to na mniejsze środki, jakimi matki będą dysponowały dla zaspokojenia potrzeb swoich dzieci – uważa Joanna Gzyra-Iskandar z Centrum Praw Kobiet.

Zamiast wspólnie rozliczać się z dzieckiem, w zeznaniu podatkowym za 2021 rok samotni rodzice i opiekunowie będą mogli odliczyć od podatku kwotę 1500 zł. Ulga w wysokości 1500 zł będzie stała, podobnie jak świadczenie wychowawcze w kwocie 500 zł na dziecko. Joanna Gzyra-Iskandar ma jednak wątpliwości, czy takie rozwiązanie sprawdzi się w obliczu rosnącej inflacji.

– Przy postępującej inflacji oraz wzroście cen za podstawowe produkty, prąd i gaz, taka rekompensata może nie wyrównać straty poniesionej przez zmianę przepisów, uniemożliwiającą rozliczanie podatku z dzieckiem – komentuje ekspertka.

Joanna Gzyra-Iskandar wskazuje także na inną, bardzo ważną kwestię, a mianowicie na pogorszenie sytuacji osób wychowujących dzieci z niepełnosprawnościami. W tym przypadku opieka nad dzieckiem często wymaga dodatkowych nakładów finansowych, a ojcowie dzieci z ograniczoną sprawnością często nie chcą partycypować w wydatkach i obowiązkach opiekuńczych, które sprawują matki.

– Najczęściej matki są jedynymi opiekunkami dzieci z niepełnosprawnościami. W ok. 80 proc. przypadków mężowie i partnerzy opuszczają żonę lub partnerkę, gdy w związku rodzi się dziecko z niepełnosprawnością. Jest to więc przykład polityki antyrodzinnej i antykobiecej – wskazuje reprezentantka Centrum Praw Kobiet.

W styczniu cytowany przez PAP minister finansów Tadeusz Kościński zapewniał, że „dla osób z emeryturą do 12 800 zł brutto, obciążenie podatkiem i składkami się nie zmieni”, a „reforma będzie dla nich neutralna”. Jednocześnie ZUS zapowiedział, że od lutego br. będzie wypłacał emerytury i renty w przedziale od 4920 zł do 12 800 zł na nowych zasadach. Zakład Ubezpieczeń Społecznych miał pobrać niższą zaliczkę na podatek, dzięki czemu kwota wypłacona na rękę powinna wzrosnąć.

Serwis Infor.pl ostrzegał jednak, że „jeśli zaliczki nie pokryją całego podatku w ujęciu rocznym, to emeryt lub rencista będzie musiał uiścić niedopłatę przy rozliczeniu rocznym”. Przepisy mogły budzić obawy niektórych świadczeniobiorców. – Rozciągamy ulgę dla klasy średniej na wszystkich emerytów i rencistów, którzy otrzymują do 12,8 tys. zł miesięcznie – poinformował premier Mateusz Morawiecki podczas konferencji prasowej 21 stycznia.

Polski Ład nie rozwiązuje również problemu niższych emerytur dla kobiet. Ze względu na skromniejszy staż pracy (często wynikający z urlopów związanych z rodzicielstwem, niższego wieku emerytalnego oraz oczekiwań kulturowych) kobiety mają gorsze zabezpieczenie emerytalne.

– Kobiety dostają statystycznie niższe emerytury niż mężczyźni – w zeszłym roku ta luka była szacowana na 30-40 proc., a czas życia kobiet jest dłuższy. Tym osobom nadal będzie trudniej zaspokoić swoje podstawowe potrzeby. Będzie to także kolejna zmiana pogłębiająca zjawisko feminizacji biedy – przekonuje Joanna Gzyra-Iskandar.

Ponadto Ministerstwo Finansów poinformowało, że potrzebny jest projekt ustawy, „by Polski Ład był neutralny dla emerytów z wysokimi świadczeniami”. To kolejny przykład niedociągnięć nowych przepisów.

Na początku 2022 roku na konta niektórych Polaków wpłynęły niższe pensje. Również i w tym przypadku nastąpiło niedopatrzenie ze strony ustawodawców.

– Przypomnijmy sytuację, która miała miejsce na samym początku tego roku, kiedy osoby wykonujące niektóre zawody, m.in. nauczyciele, przez błąd wynikający z nowych przepisów otrzymali niższe pensje. Ok. 80 proc. osób wykonujących zawód nauczycielski stanowią kobiety – podkreśla Joanna Gzyra-Iskandar.

Ten błąd miał zostać naprawiony przy kolejnej wypłacie. Nie wiadomo było natomiast, co będzie z osobami zatrudnionymi na podstawie umów cywilnoprawnych, np. kucharkami czy kosmetyczkami. 21 stycznia Mateusz Morawiecki zapewnił jednak, że zapowiedziane zmiany obejmą również „wszystkich zleceniobiorców oraz nauczycieli akademickich” (osiągających 50-procentowe koszty uzyskania przychodów – przyp. red.).

W chwili obecnej Polski Ład obejmuje osoby uzyskujące przychody ze: stosunku pracy, stosunku służbowego pracy nakładczej i spółdzielczego stosunku pracy, a także przedsiębiorców, którzy rozliczają się z fiskusem według skali podatkowej. Eksperci zastanawiali się, co będzie się działo w sytuacji, gdy limit przychodu zostanie przekroczony minimalnie. Premier zdradził jednak, że mają zostać wprowadzone zasady rozliczania „złotówka za złotówkę”. Dzięki nim podatnicy, którzy przekroczą próg przychodów, nie będą musieli zwracać skarbówce całej uzyskanej ulgi dla klasy średniej.

W związku z likwidacją możliwości rozliczenia podatku dochodowego wspólnie z dzieckiem, do Rzecznika Praw Obywatelskich zaczęły napływać liczne skargi ze strony rodziców. Osoby samotnie wychowujące dzieci podkreślają, że stanowią bardzo zróżnicowaną grupę, również pod względem ekonomicznym. W związku z tym Rzecznik Praw Obywatelskich skierował do Ministra Finansów pismo, w którym apelował o „o niezwłoczne zainicjowanie prac legislacyjnych zmierzających do przywrócenia regulacji umożliwiającej korzystanie przez samotnych rodziców z preferencyjnych zasad opodatkowania”. Jak podkreśla RPO, samodzielni rodzice mogli korzystać z przywileju rozliczenia podatku z dzieckiem już od lat 90.

– Jesteśmy zdecydowanie za tym, aby przywrócić samodzielnym matkom możliwość wspólnego rozliczania podatku z dzieckiem. Co do emerytur, uważamy, że konieczne jest wsparcie dla osób otrzymujących najniższe emerytury, aby warunki życia seniorek nie uwłaczały ludzkiej godności. Konieczne są również działania państwa w kierunku zasypania luki płacowej między kobietami i mężczyznami, która w Polsce wynosi prawie 20 proc., aby zmniejszyć też lukę emerytalną – podsumowuje Joanna Gzyra.

Aby mieć uprawnienie do ulgi w kwocie 1500 zł, trzeba będzie spełnić pięć kryteriów:

• obowiązku podatkowego,
• zasad opodatkowania,
• stanu cywilnego,
• dzieci,
• samotnego wychowywania.

Z ulgi 1500 zł skorzystają polscy rezydenci podatkowi. Oznacza to, że podatek dochodowy od osób fizycznych musi być płacony w Polsce, i to od całości dochodów. Taką formę opodatkowania mogą również wybrać osoby osiągające przychody za granicą. W określonych przypadkach z ulgi będą mogli także skorzystać polscy rezydenci podatkowi, którzy mieszkają za granicą. Uprawnione osoby wymienione są w nowym brzmieniu art. 27 Ustawy z dnia 29 października 2021 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. Ust., poz. 2105).

Ulga w kwocie 1500 zł nie będzie przysługiwała małżonkom, którzy składają wspólne zeznanie roczne PIT-36 lub PIT-37. Natomiast z nowych przepisów będą mogli czerpać profity pozostali rodzice i opiekunowie, które rozliczają się według skali podatkowej i spełniają odpowiednie wymogi.

W Polskim Ładzie wskazano, jaki stan cywilny powinien mieć podatnik, który chce skorzystać z ulgi 1500 zł. Wśród wymienionych osób pojawiają się: panna, kawaler, wdowa, wdowiec, rozwódka lub rozwodnik, osoba, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów, a także osoba, której małżonka bądź małżonkę pozbawiono praw rodzicielskich lub małżonek bądź małżonka odbywa karę pozbawienia wolności.

Kolejne obostrzenia dotyczą dzieci, na które zostanie przyznana ulga. Aby odliczyć 1500 zł od podatku, trzeba będzie samotnie wychowywać dziecko lub dzieci:

• małoletnie,
• pełnoletnie, które otrzymywały zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną,
• pełnoletnie do ukończenia przez nie 25. roku życia, o ile uczą się one w szkołach, o których jest mowa w krajowych lub zagranicznych przepisach regulujących system oświatowy lub szkolnictwo wyższe i spełniają trzy dodatkowe kryteria.

Ulga zostanie przyznana, jeżeli uczące się dzieci do 25. roku życia:

• nie stosowały przepisów art. 30c lub ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym, z wyjątkiem art. 6 ust. 1a tej ustawy, w zakresie osiągniętych w roku podatkowym przychodów, poniesionych kosztów uzyskania przychodów, zobowiązania lub uprawnienia do zwiększania lub pomniejszenia podstawy opodatkowania albo przychodów, zobowiązania lub uprawnienia do dokonywania innych doliczeń lub odliczeń, Dziennik Ustaw – 29 – Poz. 2105,
• nie podlegały opodatkowaniu na zasadach wynikających z ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym lub ustawy z dnia 6 lipca 2016 r. o aktywizacji przemysłu okrętowego i przemysłów komplementarnych,
• nie uzyskały dochodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 lub art. 30b lub przychodów, o których mowa w art. 21 ust. 1 pkt 148 i 152, w łącznej wysokości przekraczającej 3089 zł, z wyjątkiem renty rodzinnej.

Najprostszym do spełnienia kryterium będzie samotne wychowywanie dziecka. Warto jednak podkreślić, że również w tym przypadku występuje pewien haczyk. Mianowicie żadne z dzieci nie będzie mogło być wychowywane wspólnie z drugim rodzicem lub opiekunem prawnym.

Kwoty ulgi 1500 zł nie będzie można podzielić pomiędzy oboje rodziców, np. rozwodników, co komplikuje sytuację rodziców z opieką naprzemienną. Ulga ma przysługiwać rodzicowi lub opiekunowi, z którym mieszka dziecko. (Będzie brane pod uwagę miejsce zamieszkania dziecka w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego.) Nadwyżka ulgi (ponad kwotę podatku do zapłacenia) miała nie przechodzić na następny rok, jednak rząd zapowiedział inne rozwiązanie.

Podczas konferencji prasowej 21 stycznia premier Mateusz Morawiecki poinformował, że zażądał od Ministerstwa Finansów „wprowadzenia korekt korzystnych dla podatnika”. M.in. ma zostać rozszerzona możliwość korzystania z ulgi dla samotnych rodziców. – Wszyscy z nich otrzymają zwrot 1,5 tys. zł, nawet jeśli zapłacą niższy podatek – oznajmił premier.

Więcej informacji na temat ulgi 1500 zł można znaleźć w „Podręczniku Reformy Polskiego Ładu” – publikacji Ministerstwa Finansów, w Ustawie z dnia 29 października 2021 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. Ust., poz. 2105), a także w aktualnościach publikowanych na rządowych stronach.