Przemoc ekonomiczna – jak sobie z nią radzić, skoro nie zostawia fizycznych śladów?

Kobiety częściej niż mężczyźni padają ofiarą przemocy ekonomicznej. Przejawia się ona tym, że partner lub partnerka wykorzystuje pieniądze bądź inne wartości materialne, aby zaspokoić swoje potrzeby władzy i kontroli. Jak pokazują polskie i zagraniczne statystyki, kobiety zarabiają mniej niż mężczyźni. Często przekłada się to na ich decyzje życiowe. Przykładowo, para może dojść do wniosku, że bardziej opłaca się jej, aby gorzej sytuowana osoba poszła na urlop macierzyński lub pracowała w niepełnym wymiarze godzin. W Polsce te role zazwyczaj przypadają kobietom.

Niestety, brak równowagi ekonomicznej w związku może prowadzić do nierównego traktowania partnera. Zdarza się, że lepiej zarabiająca strona łoży więcej na dom czy rodzinę, a na osobę o niższych zarobkach (lub bezrobotną) spadają obowiązki związane ze sprzątaniem, robieniem zakupów, gotowaniem czy opieką nad dziećmi. Taki układ sił może wywoływać w partnerach frustrację i poczucie niesprawiedliwości.

Występuje również ryzyko, że członek rodziny dysponujący większą częścią pieniędzy będzie wykorzystywał swoją przewagę materialną, aby wpływać na decyzje drugiej strony. Wówczas mówimy właśnie o przemocy ekonomicznej. Podatnym gruntem dla układów opartych na wykorzystywaniu dóbr materialnych jako narzędzia władzy są przekonania, zgodnie z którymi to mężczyzna jako głowa rodziny powinien trzymać pieczę nad domowym budżetem. W rzeczywistości często dochodzi do kuriozalnych sytuacji, kiedy kobieta musi prosić partnera o środki na zakupy czy zaspokojenie własnych, nawet bardzo podstawowych potrzeb.

- Przemoc ekonomiczna to zachowania mające na celu kontrolę zdolności partnerki lub partnera do nabywania, utrzymywania i korzystania z zasobów ekonomicznych. (...) – Tego typu przemoc może prowadzić do niezaspokojenia czyichś podstawowych potrzeb życiowych, a w ostateczności – znalezienia się bez środków do życia – można dowiedzieć się z komentarza Avon Cosmetics Polska.

Wśród przejawów przemocy ekonomicznej warto wymienić:

• ograniczanie dostępu do wspólnego majątku, np. konta lub rachunku oszczędnościowego,
• wydzielanie pieniędzy,
• wypominanie wydatków,
• wymaganie przedstawiania paragonów za codzienne zakupy,
• uzależnianie finansowania zakupów od określonych zachowań,
• stawianie warunków, których spełnienie umożliwi dostęp do środków pieniężnych,
• zmuszanie do upokarzającego proszenia o pieniądze,
• zaciąganie zobowiązań finansowych, np. kredytów i pożyczek, bez wiedzy partnera czy partnerki,
• nakłanianie do składania fałszywych zeznań podatkowych,
• zatajanie dochodów,
• utrudnianie podjęcia zatrudnienia lub wykonywania pracy,
• niepłacenie alimentów.

Ofiary przemocy ekonomicznej często mają zaniżone poczucie własnej wartości. Uważają nawet, że sposób, w jaki są traktowane, jest do zaakceptowania. Aż 14% respondentów badania zrealizowanego przez Kantar Polska na zlecenie Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w 2019 r. potwierdziło, że według nich „wydzielanie pieniędzy i kontrolowanie wszystkich wydatków, to przejaw gospodarności współmałżonka” (patrz raport „Ogólnopolska diagnoza przemocy w rodzinie”. Wyniki badania potwierdziły także, że kobiety doświadczają przemocy w rodzinie bez względu na swój status społeczno-ekonomiczny i sytuację materialną.

- Celowe uzależnienie finansowe, wydzielanie, kontrolowanie, nadmierne krytykowanie wydatków, to przejaw przemocy. Niestety wciąż wiele osób, które doświadczają agresywnych, upokarzających zachowań w tym obszarze, nie wie, że ma prawo i może zwrócić się o pomoc. Poprzez naszą kampanię (16 Dni Przeciw Przemocy ze względu na Płeć, przyp. red.) i działania edukacyjne chcemy to zmienić – mówi cytowana w komunikacie prasowym Joanna Piotrowska, prezeska fundacji Feminoteka.

Przemoc ekonomiczna idzie w parze z przemocą psychiczną, która polega na stosowaniu szantażu emocjonalnego, nękaniu czy wypominaniu różnych spraw. Przemocowy partner lub partnerka często wymaga od drugiej strony spełniania swoich oczekiwań. Na liście życzeń mogą znaleźć się np. rezygnacja z pracy, odprowadzenie dzieci do szkoły, przystawanie na pomysły drugiej osoby, a nawet usługiwanie i zaspokajanie zachcianek.

Osoby, które nie dysponują środkami finansowymi umożliwiającymi samodzielną egzystencję lub są przyzwyczajone do pewnego standardu życia, niejednokrotnie idą na duże ustępstwa, byle ich potrzeby materialne zostały zaspokojone. Ofiary przemocy ekonomicznej często są zdolne do dużych wyrzeczeń, a wynika to z poczucia obowiązku wobec dzieci i partnera, który pracuje na ich utrzymanie i braku wiary we własne możliwości.

Jak uważa Ola Gościniak, mentorka oraz autorka bloga Jestem Interaktywna i KsiążkoPlanera „Rok w biznesie online”, na drodze do wyrwania się z przemocy ekonomicznej często stoją przekonania. Ekspertka podkreśla, jak ważne są budowanie swojej niezależności finansowej oraz walka z nieprawdziwymi poglądami na swój własny temat. Według blogerki dobrym rozwiązaniem dla kobiet, które doświadczają przemocy ekonomicznej, jest działalność w sieci.

– Ważne jest budowanie swojej niezależności finansowej. Gdy pojawiają się dzieci, kobiety stoją przed trudnym wyborem: powrót do pracy czy opieka nad maluchem? A gdyby tak znaleźć trzecie rozwiązanie? Internet otwiera przed nami morze możliwości. Małymi krokami można rozwinąć biznes online, który umożliwi opiekę nad dzieckiem, a jednocześnie będzie budować naszą niezależność finansową. Na własnej skórze przekonałam się, że można rozwijać taki biznes, pracując tylko 1-2 godziny dziennie. To się nie wydarzy w jeden dzień, ale jest możliwe dzięki systematycznej pracy – przekonuje Ola Gościniak.

Kobietom często brakuje wiary w powodzenie swoich działań. Według trenerki fałszywe przekonania, którym najczęściej zawierzają matki, studentki czy osoby bezrobotne, związane są z: czasem, pieniędzmi, wiekiem oraz brakiem pewności siebie. Niektóre kobiety uważają, że są za młode lub za stare, aby zmienić coś w swoim życiu, powątpiewają we własne umiejętności, zasłaniają się brakiem czasu lub pieniędzy. Wiele z nich paraliżuje myśl, że nie dadzą sobie rady w nowych realiach. W wyjściu z negatywnego myślenia na swój temat mogą pomóc sesje z coachem lub psychologiem, programy mentoringowe, kręgi kobiet oraz szkolenia.

– W swojej społeczności Jestem Interaktywna dostrzegam, że kobiety wykluczają siebie cyfrowo z obawy przed technologią i z uwagi na przekonanie, że są „nietechniczne”. Jednak gdy przełamują strach, robią pierwszy krok i biorą udział w różnego rodzaju wyzwaniach, odzyskują swoją siłę i sprawczość – mówi Ola Gościniak, która przeszkoliła już blisko 50 tys. kobiet planujących założyć własny biznes online.

Osoby, które doświadczają przemocy domowej i ekonomicznej, mogą skorzystać z uruchomionej w 2019 r. aplikacji antyprzemocowej, Avon Alert. W aplikacji zamieszczono materiały edukacyjne oraz oraz zaznaczono na mapie miejsca oferujące pomoc ofiarom przemocy domowej. Znajduje się tam lista punktów wsparcia, opracowana we współpracy z fundacją Feminoteka, Antyprzemocową Siecią Kobiet i osobami indywidualnymi.

Desktopową wersję aplikacji można znaleźć na stronie: avonalert.pl

Natomiast dla osób, które doświadczają lub doświadczyły przemocy w związku, stosują przemoc i chcą sobie z tym poradzić lub były świadkami przemocy, 10 grudnia 2021 r. uruchomiono specjalną Linię Pomocy Sexed.pl i czat.

Linia Pomocy Sexed.pl (czynna od poniedziałku do piątku w godz. 16.00– 20.00):
tel. 720 720 020
Czat Sexed.pl: Sexed.pl

Pomoc Psychologiczna udzielana przez Centrum Zdrowia Psychicznego: czp.org.pl w zakładce „Pomoc”.

Osoby potrzebujące wsparcia psychologa, psychoterapeuty lub psychiatry mogą skorzystać z bezpłatnych konsultacji ze specjalistami, udzielanych bezpłatnie w ramach pilotażowego programu Centrum Zdrowia Psychicznego. W ramach projektu CPZ odbywają się spotkania ze specjalistami w punktach koordynacyjno-zgłoszeniowych na terenie różnych województw. Mapa miejsc, w których świadczone jest wsparcie, znajduje się na stronie czp.org.pl w zakładce „Pomoc”. Warto także umówić się na wizytę u psychologa lub psychiatry w placówce NFZ lub w prywatnej przychodni.

Przemoc ekonomiczna jest ściśle związana z brakiem możliwości samodzielnego utrzymania się. To właśnie strach przed utratą środków do życia lub znacznym obniżeniem jego standardu popycha kobiety w stronę daleko posuniętych kompromisów. Sposobem na walkę z tym zjawiskiem jest inwestowanie w swój rozwój i szukanie coraz lepszych możliwości finansowych. Osoby, które uwierzą w to, że zasługują na więcej, wytyczają sobie jasne cele oraz rozkładają swoje działania w czasie, mają możliwość wyjścia z toksycznych relacji i otrzymania drugiej szansy – niezależnie od wieku, płci czy wykształcenia.