Kobiety, które przyczyniły się do rozwoju nauki. Poznaj polskie naukowczynie

Śmiało można powiedzieć, że współczesny świat nauki jest zdominowany przez mężczyzn. Warto jednak pamiętać, że przez stulecia kobiety miały zakaz wstępu na uniwersytety i były pozbawione możliwości robienia kariery naukowej. Wystarczy spojrzeć na fotografię prezentującą salę wykładową na Akademii Medycznej w latach 50. ubiegłego wieku, aby zrozumieć, że jeszcze kilkadziesiąt lat temu studentki medycyny stanowiły mniejszość.

W Polsce nieporównywalną z innymi kobietami nauki sławą cieszy się Maria Skłodowska-Curie – polsko-francuska uczona i podwójna noblistka. My postanowiliśmy jednak przypomnieć sylwetki mniej znanych kobiet, które odniosły ogromny sukces zarówno w kraju, jak i na świecie.

Maria Janion (1926–2020) była prawdziwym bożyszczem polonistów. Pisarz Stefan Chwin określał ją mianem Artystki Uniwersytetu, studenci nazywali ją Mistrzynią. Związana z Uniwersytetem Gdańskim literaturoznawczyni była ekspertką od epoki romantyzmu. Poruszała zagadnienia humanistyki, romantycznego paradygmatu w Polsce i Europie i emancypacji kobiet. W ciągu 93 lat swojego życia napisała ponad 20 książek, kilkaset studiów, artykułów, szkiców i recenzji.

Maria Janion prowadziła bogatą działalność naukową. Dała się zapamiętać jako historyczka literatury, badaczka polskiej kultury XIX i XX wieku, nauczycielka akademicka i krytyczka literacka. Była członkinią rzeczywistą Polskiej Akademii Nauk oraz profesorą Instytutu Badań Literackich PAN. W wieku 86 lat dokonała publicznego coming outu jako osoba nieheteroseksualna.

Anna Wierzbicka (ur. w 1938 r.) jest polską językoznawczynią, twórczynią teorii naturalnego metajęzyka semantycznego. W 1972 r. podjęła pracę na Australian National University w Canberze, na najbardziej prestiżowej australijskiej uczelni wyższej. Później dołączyło do Australian Academy of Humanities i Australian Academy of Social Science.

Laureatka Nagrody Humboldta dla Zagranicznych Badaczy w dziedzinie humanistyki (1995) jest zwolenniczką koncepcji, zgodnie z którą „»języki minimalne« mogą nam pomóc budować mosty dla myślenia i głębszego, bardziej precyzyjnego porozumienia między ludźmi różnych języków i różnych tradycji”, a także „pozwalają nam osiągnąć większą jedność myślową i lepsze wzajemne zrozumienie w skali całego globu niż użycie któregokolwiek »języka naturalnego« (np. angielskiego albo polskiego)”.

Absolwentka Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego i doktor honoris causa UMCS ma na swoim koncie ponad 20 książek.

Anna Marta Chrapusta (ur. w 1971 r.) jest polską lekarką, specjalistką chirurgii plastycznej i rekonstrukcyjnej oraz dziecięcej. Doktor habilitowana nauk medycznych specjalizuje się w: chirurgii plastycznej, estetycznej, rekonstrukcyjnej i mikrochirurgii dzieci oraz dorosłych. W 2017 r. miała na swoim koncie ponad 14 tys. operacji, w tym zajmowała się leczeniem wad wrodzonych rąk oraz usuwaniem skutków oparzeń u dzieci i dorosłych.

Lekarka jako pierwsza w Polsce przeprowadziła: zabieg korekcyjno-rekonstrukcyjny z Integrą i hodowlą komórkową autologicznych keratynocytów, zabieg rekonstrukcji nerwu obwodowego u dziecka z użyciem biokompatybilnej wstawki nerwopochodnej Neuragen, obustronną replantację rąk oraz jednoetapową rekonstrukcję narządu słuchu z jednoetapową rekonstrukcją małżowiny usznej. Może także się pochwalić opracowaniem Krakowskich Procedur Replantacyjnych.

Prof. Maria Siemionow (ur. w 1950 r.) jako pierwsza osoba w Stanach Zjednoczonych i czwarta na świecie przeprowadziła udaną operację prawie całkowitego przeszczepu twarzy, czym zapracowała sobie na międzynarodową sławę. Jako mikrochirurg i transplantolog pracujący w USA przeszczepiła swojej pacjentce ok. 80 proc. powierzchni twarzy (dawczynią była zmarła kobieta).

Doktor honoris causa UMP jest cenioną w Polsce i za granicą specjalistką chirurgii i transplantologii. Udało jej się m.in. opracować lek na chorobę Duchenne’a i przenieść badania nad nim z USA do Polski. Lekarka opracowała cztery terapie objęte ochroną patentową, m.in. terapię regenerującą nerwy kończyn lub twarzy. W 2009 r. została odznaczona Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej.

Hanna Hirszfeldowa, z domu Kasman (1884–1964), była lekarką pediatrą żydowskiego pochodzenia. Absolwentka studiów medycznych, podczas I wojny światowej niosła pomoc lekarską żołnierzom z serbskiej armii. Podczas II wojny światowej wstawił się za nią lekarz, dr Kochmann, dzięki czemu do 1941 r. udało jej się pozostać we własnym domu na warszawskiej Saskiej Kępie. Trafiła wraz z mężem do getta, skąd udało im się uciec w 1942 roku.

Ordynatorka Szpitala Dziecięcego w Lublinie, była współtwórczynią Akademii Medycznej we Wrocławiu, przy której w 1947 r. uruchomiono pierwszą szkołę pielęgniarską. W 1954 r. Hanna Hirszfeld została kierowniczką Katedry Diagnostyki Oddziału Pediatrii Akademii Medycznej. Dodatkowo prowadziła działalność naukową, a także była założycielką i pierwszą przewodniczącą wrocławskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego. Zajmowała się m.in. hematologią dziecięcą, czynnościami układu wegetatywnego czy wadami wrodzonymi.

Józefa Franciszka Joteyko (1866–1928) kształciła się w Brukseli i Paryżu, a habilitowało na Uniwersytecie Warszawskim. Wraz Marią Grzegorzewską stworzyła pedagogikę specjalną w Warszawie. Wielokrotna laureatka paryskiej Akademii Nauk, urodziła się w Kijowie i pochodziła z litewskiej rodziny szlacheckiej.

Joteyko prowadziła bogatą działalność naukową i społeczną. Wykładała psychologię pedagogiczną, pedologię i psychologię eksperymentalną w Mons, Charleroi, na Sorbonie czy Collège de France. Podczas I wojny światowej mieszkała we Francji, gdzie poznała Marię Grzegorzewską i założyła wraz z nią Polską Ligę Nauczania. Współpracowała również z wieloma pismami i wydawnictwami naukowymi. Pod koniec życie główny obszar jej zainteresowań stanowiły psychofizjologiczne aspekty organizacji pracy.

Naukowczyni razem z Ch. Henrym ogłosiła równanie krzywej ergograficznej, na podstawie której sformułowano prawo, zgodnie z którym „liczby wyrażające stopień zmęczenia rosną w postępie geometrycznym, a liczby odnoszące się do czasu trwania pracy tworzą ciąg arytmetyczny”. Jest także autorką innych praw fizjologicznych, m.in. tzw. prawa rozporządzalnego minimum Joteyko.

Prywatnie Józefa Joteyko żyła w wieloletnim związku z Michaliną Stefanowską. Para przez wiele lat mieszkała w Paryżu i Brukseli.

Renata Siemieńska-Żochowska (ur. w 1939 r.) karierę zawodową robiła m.in. na Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie i Uniwersytecie Warszawskim, gdzie została kierowniczką Katedry UNESCO ds. gender studies Instytutu Socjologii oraz dyrektorką Instytutu Studiów Społecznych. W latach 1992-2005 była członkinią Rady Konsultacyjnej przy Pełnomocniku Rządu do spraw Równego Traktowania, a także dała się poznać jako członkini Rady Programowej Kongresu Kobiet. W 2012 została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Naukowczyni specjalizuje się w: ruchach feministycznych i kobiecych, problematyce gender, systemach wartości, stosunkach etnicznych, socjologii polityki czy kulturze politycznej w perspektywie międzykulturowej. Zajmowała się m.in. rolą szkolnictwa wyższego w socjalizacji i edukacji, a także analizowała sytuację kobiet w ujęciu politycznym, ekonomicznym i kulturowym. Absolwentka geografii i socjologii, a także doktor socjologii na UJ i doktor habilitowana w zakresie socjologii na Uniwersytecie Warszawskim, jest autorką takich książek jak „Płeć – wybory – władza” czy „Płeć, zawód, polityka. Udział kobiet w życiu publicznym w Polsce”.