Ten objaw wysokiego cholesterolu widać na ustach. Białe lub żółte grudki mogą pojawiać się też na ciele. Czy plamki Fordyce’a są groźne?

Zmiany wokół ust, które mają wygląd grudek lub krostek w kolorze białym, żółtym lub jasnoczerwonym, to podskórne ziarnistości zwane plamkami Fordyce’a. Powstają z gruczołów łojowych pozbawionych mieszków włosowych, które są zlokalizowane pod skórą w nietypowych miejscach ciała. Należy do nich nie tylko brzeg czerwieni wargowej, ale też okolice narządów płciowych. Często powstają na wargach sromowych, mosznie i trzonie penisa, ale noszą wtedy nazwę plamek Tysona.

Plamki Fordyce’a mają zwykle 1-3 mm średnicy, są bezbolesne i pojawiają się pojedynczo lub w grupach po 50-100 sztuk. Są najlepiej widoczne, gdy skóra jest naciągnięta.

Choć nie stanowią żadnego zagrożenia dla zdrowia i nie są też zaraźliwe, wiele osób traktuje je jako problemem estetycznym. Obecność takich grudek powinna jednak stać się sygnałem o konieczności zbadania profilu lipidowego krwi, a w razie potrzeby – podjęcia działań profilaktycznych schorzeń sercowo-naczyniowych.

Plamki Fordyce’a powstają spontaniczne, a do przyczyn ich tworzenia się zalicza się cechy genetyczne oraz wahania poziomów hormonów w organizmie, przy których zwiększa się liczba ziarnistości obecnych już od urodzenia, by potem rosnąć wraz z wiekiem. Ustalono także, że zmiany te są dwukrotnie częstsze u mężczyzn niż u kobiet oraz w większości przypadków dotyczą osób o tłustej cerze.

W badaniach wykazano ważne powiązanie między występowaniem większej liczby ziarnistości Fordyce’a a wysokim poziomem cholesterolu we krwi, czyli hiperlipidemią, a także częstszym rozwojem chorób serca i naczyń krwionośnych.

Skąd ta korelacja? Cholesterol jest składnikiem wydzieliny gruczołów łojowych, czyli sebum, które wraz z potem tworzy cienki film ochronny na naskórku. Wydzielina ta niemal 60 procentach składa się z kwasów tłuszczowych i ich pochodnych, ale zawiera też ok. 2 proc. cholesterolu i 12 proc. skwalenu, z którego cholesterol powstaje. Gdy tych związków jest za dużo, mogą powstawać ich depozyty.

Należy przy tym pamiętać, że obecny we krwi cholesterol, który może odkładać się w różnych częściach ciała (również wokół oczu), nie pochodzi bezpośrednio z cholesterolu spożywanego w diecie w produktach pochodzenia zwierzęcego. Jest natomiast wytwarzany w wątrobie i produkcja ta zależy od kondycji metabolicznej organizmu, na którą wpływa też jednak wysokie spożycie produktów obfitujących w cholesterol, tłuszcze nasycone oraz przetworzone, w tym izomery trans. Czynnikiem rozwoju plamek Fordyce’a może być też dieta wysokoglikemiczna (obfitująca w cukry proste i oczyszczone źródła węglowodanów) oraz niedostateczne nawodnienie organizmu.

Odnośnie plamek Fordyce’a warto też dodać, że istnieją dowody na związek między ich powstawaniem a częstszym rozwojem raka jelita grubego, co jest obserwowane m.in. w rodzinach z historią tego typu nowotworu.

Nieestetycznych plamek Fordyce’a można pozbyć za pomocą różnych procedur kosmetycznych, z których najbardziej polecane są zabiegi laserowe. Może to być laser ablacyjny CO2 lub impulsowy laser barwnikowy, albo technika micro-punch (mikronakłuwania). Usuwanie zmian nie są jednak konieczne i większość dermatologów uznaje je za zbędne.

Choć cholesterol może sprawiać tyle problemów ze zdrowiem, należy pamiętać, że w organizmie jest składnikiem absolutnie niezbędnym. Ten związek tłuszczowy (lipidowy) stanowi nawet 1/3 błon otaczających komórki ciała. Znacznych ilości potrzebuje też mózg, gdzie cholesterolu jest najwięcej, ponieważ buduje m.in. „izolację” komórek nerwowych, jaką są ich osłonki mielinowe. Powstają z niego także hormony płciowe: estrogeny i androgeny, a także sterydowe czy witamina D. Dlatego obecność cholesterolu w transportującej go krwi stanowi normalne zjawisko – choć nie bez znaczenia jest jego poziom i występujące rodzaje, czyli skład lipidów.

Wysokie stężenie cholesterolu całkowitego we krwi to sytuacja, w której poziom tego składnika w osoczu przekracza 200 mg/dl (5,1 mmol/l), choć dla pacjentów w grupie ryzyka zdarzeń sercowo-naczyniowych i chorobami współistniejącymi, to wartości niższe, nawet jedynie do 175 mg/dl.

W badaniu lipidów krwi równie ważny jest poziom cholesterolu LDL – lipoprotein o niskiej gęstości, które łatwo się utleniają i odkładają jako blaszka miażdżycowa w naczyniach krwionośnych, oraz cholesterolu HDL – lipoprotein wysokiej gęstości, które chronią przed tymi procesami. Zalecany stosunek poziomu cholesterolu HDL do LDL to od 1:3 do 1:2.

Prawidłowy poziom w przypadku frakcji LDL to mniej niż 115 mg/dl, a dla niektórych nawet tylko do 70 mg/dl. Natomiast zalecane stężenie frakcji HDL u kobiet to minimum 45 mg/dl, a u mężczyzn – min. 40 mg/dl. Limity cholesterolu we krwi, a także trójglicerydów (TG), które wchodzą w skład badania zwanego lipidogramem krwi, może też ustalać indywidualnie lekarz.

Badanie lipidów krwi można wykonać bezpłatnie w ramach NFZ, przedłużono też oferujący je program „Profilaktyka 40 PLUS”, skierowany do osób w wieku średnim, a więc już zagrożonych omawianymi zaburzeniami.