Kim jest wcześniak? Jakie są przyczyny i skutki wcześniactwa? Poradnik dla rodziców, jak opiekować się dzieckiem urodzonym przed czasem

Wcześniak według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) to dziecko urodzone pomiędzy 22. a 37. tygodniem ciąży, która standardowo powinna zakończyć się pomiędzy 38. a 40. tygodniem. Gdy dziecko rodzi się wcześniej niż przed 22. tc, mówi się o poronieniu, ponieważ dziecko w tym wieku nie ma zwykle możliwości życia poza organizmem matki. Im dłużej malec przebywa w brzuchu mamy, tym większe ma szanse na przeżycie i normalny rozwój. Wcześniak nie jest bowiem tylko miniaturką noworodka urodzonego o czasie. Z wcześniactwem wiąże się wiele komplikacji zdrowotnych, ponieważ jego organizm nie jest jeszcze przystosowany do samodzielnego życia.

Czytaj także: Poród w wodzie to najbardziej naturalny rodzaj porodu. Jak przebiega i czy boli mniej niż klasyczny poród siłami natury? To warto wiedzieć

Wcześniactwo dzieli się ze względu na długość ciąży na:

• ekstremalnie skrajne wcześniactwo – dzieci urodzone pomiędzy 22. a 27. tygodniem ciąży,
• skrajne wcześniactwo – dzieci urodzone pomiędzy 28. a 31. tygodniem ciąży,
• późne wcześniactwo – dzieci urodzone pomiędzy 32. a 37. tygodniem ciąży.

Czytaj: Gwiazdy, które urodziły wcześniaki. Izabela Janachowska, Marika i inne celebrytki, które stanęły przed życiowym wyzwaniem

Wcześniaki można również podzielić pod względem wagi urodzeniowej na:

• ekstremalnie niską urodzeniową masę ciała (ELBW) < 1000 g,
• bardzo małą urodzeniową masę ciała (VLBW) < 1500 g,
• małą urodzeniową masę ciała (LBW) < 2500 g.

Im dłużej dziecko przebywa w łonie matki, tym jego organizm jest bardziej rozwinięty i przystosowany do życia poza nim. Na szczęście w większości przypadków rodzą się późne wcześniaki pomiędzy 32. a 37. tygodniem ciąży i z masą urodzeniową pomiędzy 1500 a 2500 g. Skrajny wcześniak urodzony bliżej 26 tygodnia ma 90-95 proc. szans na przeżycie, natomiast po 28. tygodniu szanse wzrastają aż do 98 proc.

Jednak obecnie dzięki rozwojowi medycyny i neonatologii, która zajmuje się opieką i leczeniem chorób u noworodków, nawet ekstremalnie skrajne wcześniaki mają spore szanse na przeżycie i normalny rozwój.

Przyczyny przedwczesnego porodu nie są do końca znane. Nie wiadomo dokładnie, dlaczego niektóre ciąże kończą się za wcześnie. Istnieje wiele czynników, które mogą stwarzać ryzyko przedwczesnego porodu, ale większości z nich nie da się uniknąć i mama nie ma na nie wpływu. Przyczyny wcześniactwa można podzielić na medyczne i społeczne.

Przyczyny medyczne wcześniactwa:

• wady w budowie macicy,
• niewydolność ciśnieniowa szyjki macicy,
• przebyty wcześniej przedwczesny poród,
• wcześniejsze poronienie w II trymestrze,
• wady wrodzone płodu,
• ciąża mnoga,
• łożysko przodujące,
• przedwczesne odklejanie łożyska,
• krwawienia w czasie ciąży,
• sączenie wód płodowych,
• wielowodzie,
• zakażenie dróg moczowych i płciowych,
• choroby zakaźne (różyczka, odra, toksoplazmoza),
• nadciśnienie tętnicze,
• niedoczynność tarczycy,
• cukrzyca,
• anemia,
• długie stosowanie glikokortykosteroidów.

Przyczyny społeczne urodzenia wcześniaka:

• palenie papierosów w ciąży,
• picie alkoholu,
• zażywanie narkotyków,
• niedożywienie,
• krótka przerwa między kolejnyi ciążami,
• wysiłek fizyczny,
• przepracowanie,
• niedbanie o siebie w czasie ciąży,
• brak wsparcia w rodzinie,
• niskie wykształcenie i status społeczny,
• wiek matki – ryzyko zwiększa się u matek poniżej 16. roku życia oraz powyżej 36 lat.

Dziecko przedwcześnie urodzone ma charakterystyczny wygląd, ponieważ jego narządy nie są w pełni wykształcone. Ma ono nieproporcjonalnie dużą głowę i długi tułów, krótkie, chude i wyprostowane kończyny. Jego skóra jest bardzo cienka, delikatna i przezroczysta. Widać przez nią naczynia krwionośne, a na twarzy jest pomarszczona i nienapięta, ponieważ nie ma jeszcze w pełni zbudowanej podskórnej tkanki tłuszczowej.

U chłopców poniżej 37. tygodnia ciąży jądra jeszcze nie zstąpiły, więc nie znajdują się w mosznie, ale w brzuchu. Wcześniaki urodzone przed 36. tygodniem ciąży pokryte są białą mazią płodową, a skrajne wcześniaki rodzące się przed 28. tygodniem ciąży mają ciało pokryte meszkiem płodowym. W miarę rozwoju wszystkie te cechy zanikają i stopniowo wcześniak „dogania” swoich rówieśników, zazwyczaj w ciągu 3 pierwszych lat życia.

Wcześniak rozwija się inaczej niż dziecko urodzone o czasie, nie obowiązują go więc normy rozwojowe dla dzieci w jego wieku. Rodzice nie powinni porównywać swoich dzieci przedwcześnie urodzonych do ich rówieśników, ponieważ tak naprawdę ich maluszki są od nich młodsze. Jak to możliwe? Wiek wcześniaka liczy się na dwa sposoby jako wiek urodzeniowy i wiek skorygowany. Wiek urodzeniowy obliczany jest od daty porodu, a wiek skorygowany to wiek liczony od planowanego terminu porodu. Oznacza to, że od wieku urodzeniowego odejmuje się liczbę tygodni, o które dziecko urodziło się wcześniej.

Oznacza to, że dziecko, które urodziło się w 6. miesiącu ciąży, powinno jeszcze 3 miesiące przebywać w brzuchu mamy. To znaczy, że maluch ten w wieku np. 5 miesięcy będzie na etapie rozwoju 2-miesięcznego niemowlaka (5 miesięcy minus 3 brakujące miesiące ciąży dają wynik 2). Rozwój dziecka powinien być więc oceniany przez lekarza na podstawie wieku skorygowanego, chociaż każdy maluch rozwija się indywidualnie i nawet lekarz nie powinien ściśle trzymać się ustalonych norm rozwojowych.

Warto również pamiętać, że tydzień ciąży, w którym dziecko się urodziło to zakończony tydzień, a nie rozpoczęty. Jeśli więc malec urodził się w połowie 30. tygodnia ciąży to ciąża zakończyła się w 29. tygodniu. W przypadku wcześniaka nawet 1 tydzień ma tu duże znaczenie, ponieważ pozwala określić dokładny etap rozwoju dziecka i dostosować odpowiednie metody leczenia.

Zarówno dla rodziców, jak i maluszka przedwczesny poród jest niezwykle stresującym i trudnym wydarzeniem. Dziecko urodzone przed wyznaczonym terminem nie jest gotowe do samodzielnego życia poza łonem matki. Jego cały organizm jest niedojrzały, wiele narządów jest niewykształconych, nie są one w stanie podjąć właściwych dla nich funkcji.

Każdy wcześniak po urodzeniu znajduje się pod opieką neonatologa i jest umieszczany w inkubatorze, ponieważ jego organizm nie jest jeszcze w stanie funkcjonować bez pomocy aparatury medycznej. U większości przedwcześnie urodzonych dzieci występują problemy z oddychaniem, ponieważ płuca dojrzewają najpóźniej. Niedojrzały jest również układ nerwowy, pokarmowy, wydalniczy i układ krążenia. W związku z tym u wcześniaków mogą wystąpić opóźnienia w rozwoju psychoruchowym i umysłowym, zaburzenia słuchu, wady wzroku i niedobory odporności.

Malec urodzony przed czasem do czasu wyznaczonej daty porodu musi przebywać w inkubatorze pod czujną opieką neonatologa i personelu medycznego. Taka sytuacja jest niezwykle trudna dla dziecka i jego rodziców i utrudnia im zajmowanie się maluszkiem. Jednak mama i tata zawsze powinni być jak najbliżej dziecka, a według nowych zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia mają oni prawo już od pierwszych chwil życia dziecka trzymać je w swoich ramionach i kangurować co najmniej 2 godziny po porodzie oraz jak najczęściej zarówno w szpitalu, jak i w domu.

Dziecko urodzone przedwcześnie nie ma również wykształconego odruchu ssania. U mamy natomiast nie rozpoczęła się laktacja. Dlatego kobieta powinna odciągać pokarm, aby pobudzić laktację, a mleko podawać dziecku za pomocą sondy lub strzykawki. W szpitalu pielęgniarki i położne zwykle pomagają mamom.

Rodzice w czasie opieki nad wcześniakiem powinni pamiętać przede wszystkim o tym, że:

• należy obchodzić się z dzieckiem bardzo ostrożnie, bo jest ono niezwykle delikatne i czułe na każdy bodziec zewnętrzny taki jak ruch, dotyk, hałas,
• wszelkie zabiegi (karmienie, przewijanie) powinny odbywać się, gdy dziecko nie śpi,
• nie można wybudzać ze snu wcześniaka, ponieważ potrzebuje on dużo więcej snu niż dziecko urodzone o czasie,
• należy zadbać o ciszę i delikatne światło w otoczeniu dziecka, w szpitalu trzeba redukować hałas i jaskrawe oświetlenie,
• podawać smoczek, ponieważ ssanie uspokaja dziecko,
• układać wcześniaka w pozycji embrionalnej, najlepiej w tzw. kokonach czy gniazdkach,
• utrzymywać odpowiednią temperaturę ciała poprzez owijanie, ponieważ ciało wcześniaka (bardziej niż ciało noworodka urodzonego o czasie) nie ma jeszcze wykształconego układu termoregulacyjnego.

Sprawdź także: „Nauczyłam się opiekować sobą”. Rozmowa z Martą „Mariką” Kosakowską o macierzyństwie wcześniaków, cyklu kobiety i nowej płycie