Komunikacja to sztuka, którą warto ćwiczyć. Zobacz, na czym polega NVC i czym jest Porozumienie bez Przemocy

Porozumienie bez Przemocy (ang. Nonviolent Communication, w skrócie NVC) to termin wprowadzony przez Marshalla Rosenberga (1934–2015). Był on nie tylko twórcą NVC, ale również psychologiem, mediatorem, autorem książek, nauczycielem, mówcą oraz pierwszym trenerem NVC. W Stanach Zjednoczonych ruch komunikacji bez przemocy rozwijał się od lat 60., w Polsce zyskuje coraz to nowych zwolenników od mniej więcej dwóch dekad.

Marshall Rosenberg miał wiele przemyśleń na temat agresji i stylu komunikacji. Zauważył, że uważność na uczucia i potrzeby swoje oraz drugiej osoby może pomóc usprawnić nawiązywanie porozumienia z drugim człowiekiem. Opracował metodę komunikacji, dzięki której obie strony uczą się słuchać siebie nawzajem. Kluczową rolę w tej metodzie odgrywa zachowanie szacunku dla drugiego człowieka oraz traktowanie go na równi ze sobą.

Nauki Marshalla Rosenberga okazały się przydatne w radzeniu sobie z nawykami, które nam nie służą oraz z błędnymi przekonaniami (nieprawdziwymi stwierdzeniami, w które wierzymy) dotyczącymi nas samych lub drugiej osoby. Rosenberg organizował spotkania z ludźmi, którzy nie potrafili dojść do porozumienia, pracował m.in. z rodzinami, policjantami, więźniami, pracownikami więzień i żołnierzami. Do dzisiaj NVC ma zastosowanie w rozwiązywaniu konfliktów i w mediacjach.

Podstawę Porozumienia bez Przemocy stanowi opracowany przez Marshalla Rosenberga model 4 kroków, który pozwala pogłębić kontakt z drugim człowiekiem w trakcie rozmowy. Jego stosowanie pomaga zrozumieć, które potrzeby i uczucia są dla nas najistotniejsze oraz czego doświadcza rozmówca. Chociaż metoda 4 kroków pozornie wydaje się łatwa do zrozumienia, nauczyciele NVC podkreślają, że jej opanowanie nie jest proste i wymaga praktyki.

Komunikacja w modelu 4 kroków składa się z 4 etapów. Na każdym z nich należy skoncentrować się na innym aspekcie. Są to kolejno:

• obserwacja,
• uczucia,
• potrzeby,
• prośba.

Obserwacja
W pierwszej fazie ważne jest to, aby trzymać się faktów i mówić o tym, co naprawdę miało miejsce. Na tym etapie należy unikać oceniania i mówienia o tym, co stanowi wyraz indywidualnych odczuć. Przykładowo, faktem może być to, że ktoś wszedł do pokoju, ale już opisywanie tej osoby jako ładnej czy zmęczonej będzie komunikatem opartym na subiektywnych odczuciach.

Uczucia
W tej fazie rozmówca wyraża swoje uczucia, np. smutek czy radość. Opisuje, czego doświadcza. Dla zaawansowanych wskazówkę może stanowić to, że uczucia zawsze są umiejscowione w ciele, np. mogą je sygnalizować zaciśnięte zęby czy spięte ramiona.

Potrzeby
Na dalszym etapie komunikacji skupiamy się na potrzebach – staramy się zwerbalizować, czego potrzebujemy w danym momencie. Ludzie mają wiele różnych potrzeb i zazwyczaj nie wszystkie są zaspokojone. Przykładowe potrzeby to potrzeba odpoczynku, jasności czy sensu.

Prośba
Ostatnim etapem w modelu 4 kroków jest wyrażenie prośby. Można uznać, że trzy pierwsze fazy pomagają drugiej stronie zrozumieć, co stoi za naszą prośbą i dlaczego jest ona dla nas ważna. Prośba służy zaspokojeniu potrzeby i nawiązaniu porozumienia z rozmówcą. Powinna ona jednak mieć charakter pozytywny (lepiej jest poprosić o zrobienie czegoś niż domagać się rezygnacji z robienia czegoś). Prośba powinna być jasno i konkretnie sformułowana oraz mierzalna. Wypowiadając ją, warto liczyć się z odmową i nie można naciskać na słuchacza.

Przykładowy komunikat w modelu 4 kroków mógłby brzmieć: Gdy wróciłam do mieszkania, zauważyłam, że drzwi wejściowe były otwarte. Kiedy jestem w domu, potrzebuję czuć się bezpiecznie, a przy otwartych drzwiach boję się, że do naszego mieszkania może wejść ktoś obcy. Czy możesz proszę następnym razem zamknąć drzwi na klucz?

Nauczyciele i certyfikowani trenerzy NVC często zwracają uwagę na to, jak duży kłopot sprawia nam zidentyfikowanie i nazwanie swoich potrzeb oraz uczuć. Dlatego osoby, które uczą się Komunikacji bez Przemocy, często korzystają z gotowych list potrzeb i uczuć. Tego typu listy, można znaleźć w internecie, również w języku polskim.

Potrzeby i uczucia często podzielone są na grupy, co ułatwia ich przeglądanie. Po przeczytaniu takiej listy łatwiej jest zrozumieć, co się z nami dzieje oraz jakie potrzeby i uczucia nam towarzyszą.

Przenośnią, którą często stosują osoby uczące Komunikacji bez Przemocy, jest język żyrafy i szakala. Tą metaforą posługiwał się Marshall Rosenberg. Podczas wystąpień publicznych często wykładał swoje nauki w towarzystwie dwóch pacynek: żyrafy i szakala. Żyrafa symbolizuje „język uczuć i potrzeb”, a więc sposób porozumiewania się, oparty na modelu 4 kroków, w którym do drugiego człowieka podchodzi się z szacunkiem i empatią. Szakal to symbol przemocowego, pełnego ocen i osądów języka, w którym nie ma miejsca na porozumienie i kontakt z drugim człowiekiem.

Zwolennicy NVC podkreślają, że chociaż Komunikacja bez Przemocy pomaga: dotrzeć do własnych potrzeb, pogłębić relacje międzyludzkie i lepiej rozpoznawać uczucie (swoje oraz innych), to stosowanie tej metody nie jest łatwe. Na co dzień powielamy pewne utarte wzorce zachowań i schematy myślowe. Pozornie proste zasady NVC w praktyce trudno jest wcielić w życie, a stosowanie modelu 4 kroków może budzić sceptycyzm wśród osób nieobeznanych z zasadami Komunikacji bez Przemocy. Osoby postronne mogą negatywnie reagować na próby rozmowy w modelu 4 kroków.

Mamy skłonności do oceniania innych ludzi oraz interpretowania ich zachowań w odniesieniu do własnych poglądów, przez co ciężko jest nam zachować obiektywizm. Postrzegamy świat przez pryzmat własnych doświadczeń. Ponadto komunikowanie się w zgodzie z czterema zasadami Marshalla Rosenberga w praktyce może wydawać się nieco sztuczne. Dlatego niektórzy nauczyciele NVC zalecają wykorzystywanie tej metody w grupach NVC lub w tzw. w empatycznych dwójkach, wśród osób, które regularnie stosują Komunikację bez Przemocy.

Mimo to warto wprowadzić zasady NVC do życia codziennego. Komunikacja bez przemocy może pozytywnie wpłynąć na relacje z dzieckiem i jest przydatnym narzędziem do rozwiązywania konfliktów w związku. Nauczyciele NVC często zwracają uwagę na wymierne korzyści, płynące z podejścia do najbliższych, opartego na Komunikacji bez Przemocy. Najlepszy efekt można osiągnąć, gdy wszyscy członkowie rodziny znają i stosują zasady NVC.

Podstawową lekturą dla osób zainteresowanych NVC jest książka Marshalla Rosenberga, „Porozumienie bez przemocy. O języku życia”. Na rynku można także znaleźć wiele innych pozycji poświęconych tej tematyce. Instruktorzy NVC podkreślają jednak, że Komunikacji bez Przemocy nie da się nauczyć z książek. Potrzebna jest praktyka wyniesiona ze spotkań i rozmów z innymi osobami, które porozumiewają według wytycznych Marshalla Rosenberga.

W internecie i na Facebooku bez problemu odnajdziemy grupy poświęcone NVC. Źródłem rzetelnej wiedzy są m.in. grupy: Porozumienie bez przemocy – NVC PL oraz NVC Polska – Porozumienie Bez Przemocy. Warto także udać się na wydarzenie z udziałem certyfikowanego trenera lub trenerki NVC, warsztaty z komunikacji bez Przemocy lub spotkanie sympatyków NVC. Informacje o tego typu eventach także są dostępne online.

Nawet, jeżeli nie uda nam się znaleźć certyfikowanego instruktora NVC, można ćwiczyć komunikację w modelu 4 kroków wśród sympatyków Komunikacji bez Przemocy. W większych miastach Polski funkcjonują społeczności, które spotykają się regularnie, aby praktykować NVC. Osobom, które chcą pogłębić swoje umiejętności, zaleca się także znalezienie tzw. empatycznej dwójki. Można powiedzieć, że jest to odpowiednik przyjaciela w duchu NVC.

Spotkania z tzw. empatyczną dwójką powinny odbywać się regularnie, np. raz na tydzień, najlepiej o stałej porze. Warto ustalić, ile czasu jesteśmy w stanie poświęcić na wspólne rozmowy online lub twarzą w twarz. W trakcie sesji każda ze stron porusza ważny dla siebie temat, opowiadając o nim zgodnie z modelem 4 kroków.

Podczas konwersacji z empatyczną dwójką należy przestrzegać zasad Komunikacji bez Przemocy. Kluczowe jest to, aby wysłuchać drugiej strony, nie przerywać jej, nie sugerować, co czuje, ani czego potrzebuje. Chodzi o to, żeby okazać jej empatię (rozumianą jako pełną akceptację i otwarcie na kontakt). Osobie mówiącej można natomiast zadawać pytania pomocnicze, ułatwiające jej nazwanie potrzeb lub uczuć, które jej towarzyszą.

W Polsce odbywają się profesjonalne kursy i szkolenia, skierowane do osób zainteresowanych Komunikacją bez Przemocy, jak i do profesjonalnych nauczycieli NVC. Oferta dostępna na rynku obejmuje zajęcia stacjonarne i online. Niektóre inicjatywy skierowane są do konkretnych grup, np. uczniów, rodziców, a także do biznesu.

Ponadto nauczyciele i osoby zajmujące się coachingiem często sięgają po narzędzia ułatwiające komunikację w duchu NVC, np. tzw. karty uczuć i potrzeb (tego typu pomoce można nabyć w wersji polskiej lub angielskiej). Dużą popularnością wśród zwolenników Komunikacji bez Przemocy cieszą się zajęcia certyfikowanych trenerek NVC, m.in. Anny Mills, założycielki Akademii NVC czy Joanny Berendt z NVC Lab (Laboratorium Porozumienia bez Przemocy). Dobry wstęp do zasad Komunikacji bez Przemocy może także stanowić roczny kurs, Praktyka Współczucia, którego program opracował Tom Bond (uczeń Marshalla Rosenberga), a do Polski wprowadził Adam Kusio.