Strach, smutek, brak energii... Po czym rozpoznać depresję i jak sobie z nią radzić? Wywiad z psycholożką Kingą Rochalą

Po czym poznać, że możemy mieć depresję?
Depresja wiąże się z wieloma dolegliwościami psychicznymi i fizycznymi jednocześnie. Zdecydowanie charakterystyczny dla depresji jest obniżony nastrój. Stanowi on coś zupełne innego niż doświadczanie uczucia smutku. To zamartwianie się, brak umiejętności cieszenia się, towarzyszące temu uczucie osamotnienia, pustki i braku sensu, a także brak doświadczania uczucia radości i przyjemności. W obniżonym nastroju mogą pojawiać się myśli depresyjne, związane z rezygnacją, a nawet samobójcze. Ich treść bywa bardzo zróżnicowana. Natomiast o zaburzeniu depresyjnym mówimy wówczas, gdy smutek przedłuża się i powoduje znaczne trudności w codziennym funkcjonowaniu.

Kluczowe objawy depresji to: towarzyszący nam uporczywy smutek, obniżony nastrój, połączony często z płaczliwością, utrata zainteresowania swoim hobby, brak odczuwania przyjemności, anhedonia. Towarzysząca depresji obniżona aktywność obejmuje zarówno sferę psychiczną, jak i fizyczną człowieka. Obejmuje ona min.:

• deficyt energii i męczliwość,
• utratę energii i sił,
• uczucie przewlekłego zmęczenia fizycznego,
• poczucie bycia bezwartościowym,
• pesymistyczne myślenie,
• nawracające myśli o śmierci, które mogą rozwinąć się w myśli i zamiary samobójcze,
• spowolnienie myślenia i tempa wypowiedzi,
• obniżenie sprawności koncentracji uwagi i przypominania,
• obniżenie szybkości i łatwości podejmowania najprostszych decyzji aż do całkowitej niemożności ich podejmowania,
• zaburzenia apetytu,
• zaburzenia rytmu dobowego,
• zwolnienie reakcji i spowolnienie ruchów, które może w największym swoim natężeniu przybierać formą całkowitego zahamowania, a nawet bezruchu.

Czytaj też: Dają ludziom rozrywkę, a same cierpią. Polskie gwiazdy show-biznesu też zmagają się z depresją. Zobacz, kto na nią cierpi

Warto wspomnieć, że niemal każdej depresji towarzyszy uczucie lęku. Osoba chorująca na depresję ma negatywny bilans swoich działań w przeszłości, negatywnie ocenia siebie jako człowieka i beznadziejnie widzi swoją przyszłość. Niemal każdej depresji towarzyszą myśli o śmierci. Przyjmują one różne natężenie, w zależności od głębokości depresji.

Dlaczego niektórzy chorują na depresję, a inni nie?
Depresja jest zaburzeniem; chorobą o bardzo zróżnicowanym charakterze. Objawy depresji wpływają niekorzystnie na różne płaszczyzny życia cierpiącej na nią osoby, m.in. na obszar: zdrowotny, psychologiczny, zawodowy, zainteresowań, hobby, rodziny czy relacji. Istnieje kilka klasyfikacji depresji i kilkanaście jej postaci. Wśród czynników wpływających na powstawanie depresji wyróżniamy m.in. czynniki biologiczne (genetyczne), psychologiczne oraz społeczne (środowiskowe i kulturowe). W przypadku czynników biologicznych depresja wiąże się z wadliwą funkcją neuroprzekaźników w mózgu: serotoniny i noradrenaliny. Przyczyniają się do niej także: nasz stan zdrowia, występowanie różnych chorób oraz nadużywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych.

Czynniki psychologiczne często wiążą się z: powtarzalnymi, stresującymi sytuacjami, zdarzeniami życiowymi, trudnościami w radzeniu sobie w takich momentach oraz z obciążającymi, „toksycznymi” relacjami. Kolejnymi czynnikami psychologicznymi mogą być: typ osobowości, cechy charakteru czy niskie poczucie własnej wartości, czyli niska samoocena. Często depresja tłumaczona jest także jako wyczerpanie po przebytym stresie. W stanie towarzyszącego uczucia stresu, napięcia i lęku odporność psychiczna słabnie, a w organizmie pojawiają się również zmiany biochemiczne.

W przypadku czynników środowiskowych wystąpieniu objawów depresji sprzyja również to, co dzieje się w naszym otoczeniu, jakie mamy relacje z bliskimi oraz na ile czujemy się akceptowani, samotni, czy wspierani przez bliskie osoby. Wśród dalszych czynników warto wymienić styczność z ubóstwem, wojną, bezrobociem czy pandemią.

Jakie rodzaje depresji wyróżniamy i czym różnią się one między sobą?
Mamy kilka postaci depresji. Każda depresja posiada przyczyny psychologiczne oraz biologiczne. Możemy wyróżnić depresję: reaktywną, somatogenną i endogenną. Depresja reaktywna charakteryzuje się większym udziałem czynników psychospołecznych. Pojawia się zwykle po ważnym wydarzeniu, z którym wiąże się treść naszych przeżyć. To one wywołują jej objawy, a gdy te są nasilone, powodują dezorganizację dotychczasowego życia.

Jeżeli wystąpienie depresji wiąże się z wystąpieniem choroby somatycznej i/lub chorób ośrodkowego układu nerwowego bądź z farmakoterapią, mówimy o depresji somatogennej. Natomiast depresja endogenna wiąże się z zaburzeniami funkcji substancji neuroprzekaźnikowych. Ta grupa zaburzeń ma predyspozycje do rodzinnego występowania.

Z czym łatwo jest pomylić depresję?
Z nadużywaniem alkoholu i substancji psychoaktywnych. Takie zachowanie może być maską depresji. Bardzo często pod przesadzaniem z ilością używek czy uzależnieniem kryje się depresja. Bywa też tak, że na skutek używania substancji psychoaktywnych zaczynają pojawiać się objawy depresyjne.

Czy do rozpoznania depresji niezbędna jest wizyta u psychiatry?
W Polsce, aby rozpoznać epizod depresji, stosuje się obecnie kryteria Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD XI). Według tej klasyfikacji stan depresji może trwać długo – minimum dwa tygodnie. Podstawą rozpoznania depresji zawsze jest badanie psychiatryczne.

Leczenie zaburzeń depresyjnych, jak również nadużywania alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych, wymaga wielospecjalistycznego podejścia. Oprócz leczenia psychiatrycznego bardzo ważne jest podjęcie psychoterapii. Leczenie psychiatryczne i farmakoterapia jest niezbędne do tego, aby objawy zaczęły ustępować. To, co jest niezwykle istotne, to regularne przyjmowanie leków, gdyż przerwy w farmakoterapii zmniejszają skuteczność leczenia lub wręcz uniemożliwiają uzyskanie poprawy w postaci remisji choroby.

Czy po uporaniu się z objawami depresji można mieć nawrót tej choroby?
Na pewnym etapie życia pojedynczy epizod depresyjny jest zjawiskiem dość powszechnym. Jednak pomimo leczenia depresja może mieć charakter nawracający. Niezbędna jest zarówno farmakoterapia, jak i psychoterapia. Z całą pewnością pomocne jest wówczas: systematyczne przyjmowanie leków, korzystanie z psychoterapii i trzymanie się zaleceń lekarza.

Jakie nawyki i zachowania pomagają w radzeniu sobie z depresją?
Zdrowe nawyki w dbaniu o zdrowie psychiczne to: dbanie o higienę snu i rytmu dobowego, regularnie spożywane posiłki, utrzymywanie relacji z innymi, balans pomiędzy życiem zawodowym a prywatnym, poświęcanie czasu na hobby i przyjemności, dbanie o posiadanie czasu wolnego, odpoczynek, aktywność fizyczna, wyrażanie uczuć oraz komunikowanie swoich potrzeb i pragnień.

Co powinny wiedzieć osoby, które mają w rodzinie kogoś bliskiego z depresją?
Każdy chorujący na depresję człowiek, jak również jego bliscy wymagają profesjonalnej psychoedukacji, której celem jest wyjaśnienie tego, co dzieje się z osobą chorującą. Ważne są: opisanie oraz informowanie o planowanych działaniach i etapach leczenia. Należy przekazać bliskim, jakie są zalecenia dla pacjenta lub pacjentki i i wyjaśnić im, jaką postawę powinni mieć wobec chorującego. Trzeba zwrócić im uwagę na to, w jaki sposób rozmawiać z osobą cierpiącą na depresję, a czego unikać.

Czy można stworzyć udaną relację z osobą, która ma depresję?
Oczywiście, choć depresja jest jedną z chorób, które mocno wystawiają relację na próbę. Każda choroba może wywołać potężny kryzys w związku, ale nie musi tak być. Bycie z kimś wiąże się z wieloma różnymi emocjami, wzajemnym przywiązaniem i dbaniem o siebie nawzajem. Miłość i przywiązanie to bardzo silne uczucia i to właśnie one mogą odgrywać kluczową rolę w przetrwaniu depresji. Pomagają one w utrzymaniu relacji. Moment pojawienia się u któregoś z partnerów choroby to trudna sytuacja wymagająca cierpliwości, to także ogromna odpowiedzialność za wspólne sprawy.

Czy wobec partnera czy partnerki z depresją powinniśmy mieć takie same oczekiwania jak wobec osoby zdrowej, czy też należy traktować takiego człowieka łagodniej?
To, co należy robić, to rozmawiać i wymagać na miarę możliwości. Podstawę stanowią: komunikacja, zrozumienie, empatia, towarzyszenie, obecność i brak oceny.

Po jakie książki warto sięgnąć, gdy ma się depresję lub cierpi na nią ktoś z naszych bliskich?
Książki, po które warto sięgnąć, kiedy ma się depresję lub cierpi na nią ktoś z naszych bliskich, to: „Twarze depresji”, „Umysł ponad nastrojem”, „Kiedy ciało mówi nie”, „Depresja. Jak pomóc sobie i bliskim” oraz „Melancholia”.