Polski Instytut Rodziny i Demografii pomysłem poznańskiego posła. Krytyczne stanowisko naukowców: „Czemu ta instytucja miałaby służyć?”

– Nie ma w Polsce takiej instytucji, która zajmowałaby się w sposób kompleksowy rodziną i demografią. Dlatego, wzorem innych państw: Francji, Stanów Zjednoczonych, Węgier, Słowacji czy Czech, powstał pomysł, aby stworzyć instytucję, która będzie dysponowała odpowiednimi zasobami ludzkimi i materialnymi, żeby w sposób systematyczny i konsekwentny takie działania prowadzić

– powiedział poseł Bartłomiej Wróblewski.

Głównymi zadaniami nowej jednostki miałoby być: prowadzenie badań i analiz w sferze rodziny i demografii, formułowanie propozycji działań mogących poprawić sytuację demograficzną w Polsce dla rządu i parlamentu oraz prowadzenie działań społecznych i edukacyjnych, wspierających rodzinę i dzietność. Ponadto, jak podkreślił Wróblewski, prezes instytutu byłby swoistym rzecznikiem praw rodziny, czyli broniłby praw i wolności rodzin w sytuacji, kiedy są one naruszane.

– Sytuacja demograficzna jest coraz trudniejsza, więc trzeba podjąć inne działania i być może prowadzić badania naukowe i analizy w inny sposób, korzystać ze wzorów innych państw, gdzie takie instytucje działają

– zaznaczył poseł Wróblewski.

– Według prognoz GUS-u w 2050 roku będzie 4,5 miliona Polaków mniej. Dzisiaj na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada 66 osób w wieku nieprodukcyjnym, a w 2050 r. będą to 104 osoby w wieku nieprodukcyjnym. Kto weźmie wówczas za to odpowiedzialność i poniesie koszty? My wszyscy

– dodał.

Autor projektu zapewnił, że nowy instytut będzie niezależny od władzy, a zapis dotyczący uprawnień prezesa: „na prawach przysługujących prokuratorowi”, jest taki sam jak w ustawach o Rzeczniku Praw Obywatelskich czy Rzeczniku Praw Dziecka.

Pomysł utworzenia w proponowanej formie Polskiego Instytutu Rodziny i Demografii spotkał się z krytyczną opinią Komitetu Nauk Demograficznych Polskiej Akademii Nauk, którego przewodniczącą jest prof. dr hab. Elżbieta Gołata, prorektor ds. nauki i współpracy z zagranicą Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu. W skład KMD PAN wchodzi także dr hab. Grażyna Dehnel, prof. UEP.

Jak zauważyła prof. Gołata, poselski projekt zawiera piękne intencje: – Potrzebna jest jednostka, która wsparłaby różnego rodzaju instytucje oraz rząd wynikami badań i analiz demograficznych. Natomiast w projekcie jest tylko jeden paragraf poświęcony badaniom naukowym. Nie odwołuje się on w żadnym miejscu do instytucji prowadzących badania ani w kraju, ani na arenie międzynarodowej. Po jego lekturze nie odnoszę wrażenia, że rzeczywiście intencją wprowadzenia Polskiego Instytutu Rodziny i Demografii jest uzyskanie wiarygodnych, rzetelnych wyników analiz demograficznych. W związku z tym nasuwa się pytanie: „czemu ta instytucja miałaby służyć?” – wyjaśnia prof. Gołata.

Profesor tłumaczy dalej, że powołanie instytutu w proponowanej formie wydaje się bezzasadne, ponieważ na polskich uczelniach pracują zakłady demograficzne, jak też w samym PAN działa Komitet Nauk Demograficznych.

Pewien niepokój u prof. Gołaty budzą też kompetencje prezesa instytutu i powoływanie go przez Sejm, czyli przez polityków. – Co prawda władza się zmienia, ale to nie jest równoznaczne z tym, że instytut będzie niezależny, a rzetelne badania naukowe takiej niezależności w moim przekonaniu wymagają – podkreśla.

– Wszystkich powinien zaniepokoić zapis, że projekt nie jest objęty prawem Unii Europejskiej. W tej sytuacji trzeba zapytać, czy jesteśmy krajem należącym Unii Europejskiej? Czy autorzy z góry zakładają, że instytut będzie działał niezgodnie z prawem europejskim?

– pyta się także przewodnicząca KND PAN.

Poza tym zwraca uwagę na zbytnie uproszczenie terminów „rodzina” i „demografia”. Rodzina od zawsze była jednym z przedmiotów badań demograficznych, a wyraźne wyodrębnienie tych dwóch pojęć w nazwie instytutu nie ma uzasadnienia merytorycznego. Sama sytuacja demograficzna to nie tylko proces dzietności, ale i: umieralność, stan zdrowia, migracja itd. Jak podkreśliła prof. Gołata, w tej chwili jednym z najistotniejszych problemów jest pandemia, która powoduje, że dziennie umiera ok. 500 osób. Państwo powinno przedsięwziąć takie działania, aby jak najbardziej zminimalizować tę liczbę.

Naukowczyni podkreśliła też, że projekt Polskiego Instytutu Rodziny i Demografii opiera się na projekcie Strategii Demograficznej, która nie została jeszcze przyjęta przez rząd, w związku z tym mogą zajść w niej zmiany. Co więcej, KND PAN miał zastrzeżenia do samej strategii, ponieważ dotyczy ona tylko rozwoju rodziny tradycyjnej, natomiast zupełnie pomija inne procesy demograficzne.

Z pełną opinią Prezydium Komitetu Nauk Demograficznych PAN o poselskim projekcie ustawy o Polskim Instytucie Rodziny i Demografii, przygotowanym przez Grupę Posłów Klubu Parlamentarnego Prawo i Sprawiedliwość, można zapoznać się TUTAJ.

Poseł Wróblewski zarzucił polskim demografom, że przez 30 lat nie potrafili poprawić sytuacji demograficznej w kraju.

– Komitet Nauk Demograficznych PAN nie jest osobną instytucją, a panelem naukowców z różnych instytucji naukowych, zajmujących się demografią. W tym gronie dominuje pesymizm co do możliwości zmiany trendów demograficznych, a nawet ich osłabienia. Siłą rzeczy, aby być konsekwentnym, będą kwestionować powołanie instytutu. Choć przecież także w tym gronie są osoby inaczej myślące

– powiedział Wróblewski.

Innego zdania jest przewodnicząca KND PAN:

– Do zadań jednostek naukowych zajmujących się demografią, takich jak Komitet Nauk Demograficznych PAN, nie należy „zaradzenie sytuacji demograficznej” w kraju. Jakkolwiek rozumieć to sformułowanie, polityka ludnościowa jest zadaniem rządu. Zadaniem naukowców jest prowadzenie badań, przygotowywanie ekspertyz, doradzanie i opiniowanie różnych działań i inicjatyw. To od rządzących zależy, czy zechcą się z wynikami naszych badań zapoznać i wdrożyć formułowane zalecenia. A, jak widzimy, nie zawsze jesteśmy słuchani

– podkreśliła prof. Gołata.