Alimenty na dziecko: komu przysługują i na jakich zasadach. Kto ma obowiązek alimentacyjny i z czego wynika wysokość alimentów na dziecko?

Alimenty to świadczenie pieniężne wypłacane na rzecz osoby, która nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić własnych usprawiedliwionych potrzeb życiowych. Alimenty na dziecko ustalane są na podstawie rzeczywistych wydatków związanych z życiem, wychowaniem i wykształceniem takich jak koszty wyżywienia, nauki czy opieki zdrowotnej.

Wysokość świadczenia alimentacyjnego ustalana jest indywidualnie, jednak zawsze odnosi się do możliwości majątkowych rodzica. Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego grozi karą grzywny, ograniczenia lub pozbawienia wolności.

Czym są alimenty?

Alimenty to świadczenie pieniężne na rzecz osoby fizycznej, do którego zobowiązana jest inna osoba fizyczna. Mogą wynikać z pokrewieństwa, powinowactwa lub małżeństwa zawartego pomiędzy dwoma osobami. Warunki i zasady dotyczące świadczeń alimentacyjnych reguluje ustawa Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz kolejne nowelizacje.

W określonych przypadkach obowiązek alimentacyjny może dotyczyć rodziców wobec dzieci, dzieci wobec rodziców, rodzeństwa, osób spowinowaconych (pasierba, macochy, ojczyma) oraz małżonków w trakcie trwania małżeństwa i po rozwodzie. Alimenty przyznawane są, gdy uprawniona do nich osoba znajduje się w potrzebie, a sam zakres obowiązku alimentacyjnego uzależniony jest zarówno od potrzeb uprawnionego, jak i od możliwości osoby zobowiązanej. Świadczenie powinno obejmować środki konieczne do zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych, a w przypadku dzieci – także środki wychowania i wykształcenia.

Rodzice są zobowiązani do płacenia alimentów na dziecko, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Dziecko ma obowiązek alimentacyjny wobec rodziców, gdy znajdują się oni w niedostatku i nie posiadają środków niezbędnych do zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb życiowych.

Świadczenie alimentacyjne może zostać uchylone, jeśli wiąże się z nadmiernym uszczerbkiem dla zobowiązanego bądź jego najbliższej rodziny, który można wykazać.

Kwestie związane ze świadczeniem alimentacyjnym nie muszą być rozstrzygane wyrokiem sądowym. Alimenty mogą być niesformalizowane pod warunkiem zgodności stron odnośnie sposobu zaspokajania potrzeb rodziny. Ustalenia alimentacyjne można także uregulować poprzez umowę notarialną lub ugodę przed mediatorem bądź sądem. Brak porozumienia w kwestii obowiązku alimentacyjnego oznacza konieczność skierowania sprawy do sądu.

Alimenty na dziecko – zasady płacenia alimentów

Alimenty na dziecko płacone są względem dzieci, które nie są w stanie samodzielnie się utrzymać. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy dochody z majątku należącego do dziecka, są wystarczające na pokrycie kosztów jego wychowania i utrzymania. Rodzic obciążony obowiązkiem alimentacyjnym może uchylić się od płacenia alimentów na pełnoletnie dziecko, jeśli stanowią one nadmierny uszczerbek finansowy lub jeśli dziecko nie dokłada stosownych starań do uzyskania możliwości samodzielnego utrzymania.

Alimenty na dziecko niepełnosprawne, które nie ma możności samodzielnego utrzymania, przyznawane są dożywotnio.
Alimenty na dziecko niepełnoletnie wypłacane są rodzicowi, u którego dziecko przebywa na stałe. Sąd może zarządzić również inny sposób realizacji świadczenia alimentacyjnego, na przykład wpłatę części kwoty bezpośrednio na poczet szkoły lub zajęć dodatkowych. Po ukończeniu przez dziecko 18. roku życia to ono otrzymuje przyznane świadczenie.

Terminy płatności świadczeń alimentacyjnych wskazane są w wyroku sądu albo w porozumieniu zawartym pomiędzy rodzicami (na podstawie umowy ustnej lub notarialnej).

Alimenty uważa się za zapłacone w momencie otrzymania ich przez osobę uprawnioną, na przykład po wpłynięciu na wskazane konto bankowe. Alimenty na dziecko nie są ograniczone terminem ważności – brak konieczności ich płacenia powinien być potwierdzony postanowieniem sądu, bądź umową o ustaniu obowiązku alimentacyjnego zawartą między stronami.

Obowiązek alimentacyjny wobec dzieci dotyczy ich rodziców, jednak jeśli rodzic nie jest w stanie wypłacać przyznanego świadczenia, zostaje przeniesiony na dalszych krewnych. Dziadkowie, a następnie rodzeństwo są zobowiązani do płacenia części lub całości alimentów zgodnie ze swoimi możliwościami zarobkowymi i majątkowymi.

Jak ustalana jest wysokość alimentów?

Alimenty płacone są w wysokości ustalonej przez obie strony lub określonej przez sąd na podstawie usprawiedliwionych potrzeb dziecka oraz możliwości zarobkowych i majątkowych rodziców. Podstawowe potrzeby dziecka dotyczą niezbędnych potrzeb życia codziennego oraz potrzeb wychowania i wykształcenia.

Ustalanie kwoty świadczenia alimentacyjnego wymaga przedstawienia realnych potrzeb dziecka z uwzględnieniem rzeczywistych ponoszonych miesięcznie wydatków.

Uzasadnione potrzeby dziecka obejmują przede wszystkim koszty wyżywienia, mieszkania, nauki i opieki medycznej – nie wlicza się do nich świadczeń nieuzasadnionych takich jak prywatna szkoła lub przedszkole, korepetycje czy markowe produkty. Koszty ponoszone w związku z wychowywaniem dziecka odnosi się do średniego poziomu życia w Polsce, co oznacza, że sam dochód rodziców nie wpływa bezpośrednio na wysokość alimentów.

Zgodnie z art. 133 rodzice powinni uczestniczyć w kosztach utrzymania dziecka solidarnie. Trzeba pamiętać, że świadczenie alimentacyjne można zaspokajać osobistymi staraniami na rzecz osoby uprawnionej (art. 135 § 2), na przykład codzienną opieką, dowozem na zajęcia szkolne czy opłacaniem dodatkowych zajęć pozalekcyjnych.

Alimenty na dziecko powinny być równe w odniesieniu do wszystkich dzieci osoby zobowiązanej. Co do zasady rodzeństwu przyznawana jest identyczna kwota alimentów – wyjątkiem jest wystąpienie szczególnych okoliczności, na przykład konieczność opłacania kosztownej opieki medycznej.

Alimenty na dorosłe dziecko

Alimenty na dorosłe dziecko wypłacane są do momentu, w  którym dziecko jest w stanie samodzielnie się utrzymać. Oznacza to, że pełnoletnie dziecko uczy się lub studiuje, ale nie ma żadnych źródeł dochodu lub uzyskiwany dochód nie jest wystarczający do zaspokojenia podstawowych potrzeb. Podstawą trwania obowiązku alimentacyjnego jest sytuacja materialna osoby uprawnionej, która powinna wykazać, że niemożność samodzielnego utrzymania spowodowana jest czynnikami obiektywnymi, a nie celowym działaniem.

Decyzja o zaprzestaniu obowiązku alimentacyjnego względem dziecka podejmowana jest przez sąd. Alimenty na dorosłe dziecko mogą zostać uchylone, jeśli świadczenie stanowi uszczerbek finansowy dla rodzica lub jego najbliższej rodziny albo pełnoletnie dziecko nie dokłada starań do usamodzielnienia się (na przykład zaniedbuje naukę czy celowo unika podjęcia pracy).

Alimenty na dziecko a fundusz alimentacyjny

Fundusz alimentacyjny to specjalny fundusz utworzony w celu zabezpieczania wypłacania świadczeń alimentacyjnych. Środki zgromadzone w funduszu przeznaczone są na alimenty dla osób uprawnionych, które nie otrzymują świadczenia na skutek niewypłacalności lub uchylania się od płacenia alimentów przez osoby zobowiązane. Dłużnik jest zobowiązany do zwrotu kwoty alimentów wraz z odsetkami na poczet funduszu.

Alimenty na dziecko z funduszu alimentacyjnego przyznawane są po jednoczesnym spełnieniu kilku warunków, gdy:

• dochód na osobę w rodzinie nie przekracza ustalonej kwoty (w 2019 roku – 800 zł),
• dziecko nie ukończyło 18. roku życia, kontynuuje naukę i nie ukończyło 25 lat bądź jest niepełnosprawne, a alimenty przyznane są bezterminowo,
• obowiązek alimentacyjny został ustalony przez sąd, a egzekucja świadczenia okazała się bezskuteczna.

Wysokość świadczenia nie pokrywa całej kwoty należności – alimenty na dziecko z funduszu alimentacyjnego wynoszą maksymalnie 500 złotych.

Kary za niepłacenie alimentów

Unikanie płacenia alimentów, w tym uniemożliwianie egzekucji świadczeń alimentacyjnych, zagrożone jest administracyjnym dyscyplinowaniem dłużnika. Osoba uprawniona może skierować sprawę do komornika, który ma możliwość podjęcia dalszych czynności dążących do odzyskania zaległych alimentów.

Uchylanie się od płacenia alimentów oznacza narażenie uprawnionego na brak możliwości zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb życiowych. Jest to przestępstwo zagrożone karą grzywny, karą ograniczenia wolności lub karą dwóch lat więzienia (art. 209 Kodeksu karnego). Przestępstwo ścigane jest na wniosek osoby pokrzywdzonej, organu pomocy społecznej albo organu, który podejmuje działania wobec dłużnika. Jest ścigane z urzędu, gdy w przypadku bezskuteczności egzekucji długu alimentacyjnego, osoba uprawniona ma przyznane świadczenia pieniężne lub rodzinne, na przykład świadczenie z funduszu alimentacyjnego.

Kary za niepłacenie alimentów to:

• grzywna/kara ograniczenia wolności/pozbawienie wolności do roku – za uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego określonego orzeczeniem sądowym, umową lub ugodą przed sądem skutkujące powstaniem zaległości w wysokości co najmniej trzech świadczeń okresowych bądź powstaniem zaległości niespłaconej przez co najmniej trzy miesiące,
• grzywna/kara ograniczenia wolności/pozbawienie wolności do lat dwóch –  za uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, które skutkuje narażeniem osoby uprawnionej na brak możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.