Indywidualny tok nauki a nauczanie indywidualne. Kiedy warto wprowadzić jedną z tych form kształcenia?

Nie wszystkie dzieci mają jednakowe możliwości przyswajania wiedzy. Osoby z zaburzeniami psychicznymi czy niepełnosprawnością intelektualną mogą mieć problem z przyswojeniem materiału, który znajduje się w programie nauczania. Z myślą o nich powstało nauczanie indywidualne. Z kolei szczególnie uzdolnione dzieci są w stanie przerobić program szybciej niż ich rówieśnicy. Wówczas może się sprawdzić indywidualny tok nauki.

- Nauczanie indywidualne jest systemem nauczania, w którym uczeń realizuje obowiązkowe zajęcia edukacyjne, wynikające z ramowego planu nauczania danego typu i rodzaju szkoły, dostosowane do swoich potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych. Nauczanie indywidualne organizuje się na czas określony, dla uczniów, których stan zdrowia uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczanie do szkoły – wyjaśnia Andrzej Kulmatycki, dyrektor Wydziału Biura Kuratora Oświaty z Kuratorium Oświaty w Warszawie. – Ten typ nauczania reguluje art. 127 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe. – Indywidualne nauczanie organizuje się na czas określony wskazany w orzeczeniu o potrzebie indywidualnego nauczania – dodaje ekspert.

W trybie nauczania indywidualnego mogą kształcić się dzieci i nastolatkowie, którzy ulegli wypadkowi samochodowemu i wymagają rehabilitacji, osoby tymczasowo niepełnosprawne, ale także uczniowie, którzy mają problem z realizacją programu ze względu na swoje ograniczenia intelektualne, psychofizyczne czy rozwojowe. Taka forma kształcenia pozwala dobrać tryb nauki do indywidualnych możliwości ucznia, co zwiększa szanse na awans do następnej klasy i ukończenie szkoły przez osoby mające duże problemy z nauką.

Na przeciwnym biegunie znajduje się indywidualny tok nauki, stworzony z myślą o szczególnie uzdolnionych uczniach. Tego typu nauczanie może sprawdzić się w przypadków osób szczególnie rozwiniętych intelektualnie, dla których realizacja programu nauczania w zwykłym trybie może być nużąca i mało rozwojowa.

- Indywidualny tok nauki jest formą organizacyjną, która umożliwia uczniowi realizowanie w ciągu jednego roku szkolnego programu nauczania z zakresu dwóch lub więcej klas; uczeń może być klasyfikowany i promowany w czasie całego roku szkolnego. Zgodnie z art. 115 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe, na wniosek lub za zgodą rodziców albo pełnoletniego ucznia dyrektor szkoły, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, może zezwolić uczniowi na indywidualny tok nauki oraz wyznaczyć nauczyciela – opiekuna – tłumaczy Andrzej Kulmatycki.

Warto zaznaczyć, że uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym mogą uczęszczać do szkoły podstawowej specjalnej. W pozostałych przypadkach dzieci powinny mieć 20 obowiązkowych godzin lekcyjnych tygodniowo. W klasach I–III szkoły podstawowej dochodzą do tego 3 dodatkowe godziny, którymi dysponuje dyrektor szkoły.

- Tygodniowe wymiary godzin obowiązkowych zajęć edukacyjnych w poszczególnych klasach są wyszczególnione w Załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 kwietnia 2019 r. w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół (Dz. U. z 2019 r., poz. 639). Zgodnie z Ramowym planem nauczania dla szkoły podstawowej, w tym szkoły podstawowej specjalnej, z wyjątkiem szkoły podstawowej specjalnej dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, dla klas pierwszych wymiar obowiązkowych zajęć edukacyjnych wynosi 20 godzin. Poza tymi godzinami w klasach I–III w planie wyszczególniono również „godziny do dyspozycji dyrektora”. W całym trzyletnim okresie nauczania wymiar ten wynosi 3 godziny – przypomina Andrzej Kulmatycki.

Zarówno zasady nauczania indywidualnego, jak i indywidualnego toku nauki reguluje rozporządzenie MEN. Rodzice, którzy rozważają objęcie dziecka nauczaniem indywidualnym lub indywidualnym tokiem nauki powinni zapoznać się z tym dokumentem.

- Szczegółowe warunki dotyczące uzyskiwania zezwolenia na indywidualny tok nauki dla danego ucznia określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na indywidualny program lub tok nauki oraz organizacji indywidualnego programu lub toku nauki – wskazuje nasz rozmówca. – Szczegółowe informacje dotyczące nauczania indywidualnego zawarte są w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży – dodaje Andrzej Kulmatycki.

Rodzice, którzy podejrzewają, że ich dziecko może potrzebować nauczania indywidualnego lub indywidualnego toku nauki, powinni przedyskutować swoje wątpliwości z wychowawcą ucznia, a także ze szkolnym pedagogiem bądź psychologiem. Ostatecznie jednak sprawę indywidualnego toku nauki będzie musiał rozważyć dyrektor. Decyzja o trybie nauczania dziecka powinna być także motywowana dobrem innych uczniów.

- Należy mieć na uwadze ogólne normy wynikające z prawa oświatowego oraz wydane na jego podstawie przepisy szczegółowe. Art. 5 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2021 r., poz. 1082 ze zm.) stanowi: „Nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską, z poszanowaniem godności osobistej ucznia”; ponadto w wyżej wymienionej ustawie w art. 68 wymieniono kompetencje dyrektora szkoły lub placówki. Z ustępu 1 pkt 3 wynika, iż „Dyrektor szkoły lub placówki w szczególności: sprawuje opiekę nad uczniami oraz stwarza warunki harmonijnego rozwoju psychofizycznego poprzez aktywne działania prozdrowotne” – zaznacza Andrzej Kulmatycki.

Ekspert przypomina, że istnieją także inne przepisy rzutujące na naukę uczniów: Karta Nauczyciela oraz rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach.

- Art. 6 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2021 r., poz. 1762) stanowi: „Nauczyciel obowiązany jest: 1) rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę; 2) wspierać każdego ucznia w jego rozwoju (…)”. Problematyka higieny procesu uczenia uregulowana jest w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2020 r., poz. 1604 ze zm. ) – podsumowuje Andrzej Kulmatycki.