Samotność – czym tak naprawdę jest i jakie są jej rodzaje? Jak radzić sobie z poczuciem osamotnienia i lękiem przed samotnością?

Samotność to stan umysłu, uczucie, które pojawia się, gdy brakuje nam zaspokajających potrzebę kontaktu i bliskości, satysfakcjonujących relacji z ludźmi. Człowiek jest istotą stadną, jednak samotność nie zawsze oznacza alienację – samotne mogą być także osoby otoczone innymi ludźmi, którym brakuje prawdziwego przyjaciela i powiernika.

Osamotnienie ma wiele twarzy i może przejawiać się na wiele sposobów. Czasem jest to jedynie chwilowy kryzys, na przykład po utracie bliskiej osoby, a czasem staje się nieodłącznym elementem naszego życia. Chwilowe momenty osamotnienia są czymś całkowicie naturalnym – przeprowadzka do innego miasta, zmiana pracy czy chociażby życie w dużym mieście, gdzie kontakty zazwyczaj są dość powierzchowne, nie sprzyjają nawiązywaniu trwałych relacji. Niekiedy jesteśmy samotni z wyboru, a wcześniejsze doświadczenia sprawiają, że nie chcemy narażać się na zranienie i kolejne rozczarowania.

Niektórzy świadomie wybierają samotność i są zadowoleni z takiego trybu życia, jednak najczęściej osamotnienie to po prostu negatywny stan, który może prowadzić do różnych problemów związanych z dezintegracją osobowości (samoalienacja, lęk, wstyd, poczucie niedopasowania społecznego). Wpływa to na podatność na zaburzenia psychiczne oraz skłonność do uzależnień, stanowiących formę mechanizmu obronnego. Chroniczna samotność w konsekwencji może doprowadzić do rozwoju depresji.

Warto przeczytać: Długotrwała samotność powoduje, że jesteśmy samolubni i mniej skorzy do pomocy

Samotność może pojawić się na każdym etapie życia – przy zmianie pracy lub miejsca zamieszkania, z powodu znajomych, którzy nie mają dla nas czasu, w towarzystwie bliskiej osoby, w małżeństwie albo w trakcie rozpadu związku. Nie ma tutaj żadnych zasad, każdy może i ma prawo czuć się samotny, mieć wrażenie, że nie pasuje do rzeczywistości i swojego otoczenia.

Poczucie osamotnienia, które nie ma wyraźnego początku ani określonego końca, określane jest jako samotność chroniczna. Osoby, u których uczucie to nie jest przelotne, czują się odosobnione i wykluczane praktycznie przez cały czas. Poczucie zmarginalizowania skutkuje dalszymi problemami z budowaniem bliskości i intymności. Samotność tego typu jest przyczyną niepokoju, który może nawet paraliżować i utrudniać codzienne funkcjonowanie w społeczeństwie. Długotrwałe poczucie osamotnienia prowadzi również do konsekwencji fizycznych, takich jak zaburzenia snu, napady lęku, nerwice i depresja.

Samotność przejściowa to krótkie stany osamotnienia, które pojawiają się mimo wartościowych związków z innymi ludźmi. Poczucie braku zrozumienia i opuszczenia, na przykład po stracie bliskiej osoby albo rozstaniu z partnerem są bowiem czymś naturalnym.

Niektórzy ludzie sami decydują się na samotne życie. Dotyczy to tak zwanych singli i osób po przejściach, które z obawy przed powtórnym zranieniem wolą układać sobie życie w pojedynkę albo odgradzać od ludzi i unikać nawiązywania głębszych relacji. Samotność z wyboru może dawać satysfakcję i szansę na rozwój, a z drugiej strony prowadzić do narastania frustracji i utwierdzania się w przekonaniu o własnych niedoskonałościach.

Innym rodzajem samotności jest samotność z konieczności związana z odosobnieniem spowodowanym na przykład przebywaniem w więzieniu lub na emigracji.

Samotność może mieć wymiar:

• interpersonalny – gdy tęsknota dotyczy bliskiej osoby i powiązana jest z żalem i rozpaczą po poniesionej stracie;
• społeczny – związany z samotnością w tłumie i niskim poczuciem własnej wartości, gdy jednostka jest lub czuje się odrzucona przez jakąś grupę społeczną;
• kulturowy – pojawiający się w wyniku zmiany środowiska, kiedy różnice pomiędzy nami a nowym otoczeniem wydają się być nie do pokonania;
• egzystencjalny – gdy życie traci sens, a każde działanie wydaje się być bezcelowe;
• psychologiczny – dotyczący poczucia wyobcowania i brakującej części nas samych.

Tyle, ilu jest ludzi samotnych, tyle można znaleźć przyczyn osamotnienia. Trudno wskazać powody, przez które czujemy się wyalienowani i niepasujący do otoczenia albo unikamy kontaktu z innymi ludźmi. Samotność to bardzo złożone uczucie występujące na różnych etapach życia, które może rodzić się powoli i niemal niezauważenie, żeby później zaskoczyć nas w najbardziej niespodziewanym momencie.

Czasem sami decydujemy się na izolację, na przykład, gdy rozczarowanie miłosne sprawia, że tracimy zaufanie i boimy się zaangażować w kolejną relację. Oddalenie od otoczenia jest bezpieczne i nie grozi zranieniem.

Świadomą decyzję o samotnym życiu podejmują często osoby nieśmiałe, z niską samooceną, które wierzą, że nie zasługują na uwagę i miłość drugiego człowieka. Krótkotrwałe związki z nieodpowiednimi partnerami tylko wzmagają poczucie niezrozumienia i osamotnienia.

Samotność z wyboru może być wynikiem doświadczeń z dzieciństwa i nabycia złych wzorów partnerstwa. Niestabilne relacje pomiędzy rodzicami i trudna sytuacja w domu rodzinnym mogą skutkować wytworzeniem się tendencji do unikania bliższych kontaktów.

Życie singla charakterystyczne dla XXI wieku również jest jedną z odmian samotności. Wiąże się ze stawianiem na własną niezależność i unikaniem brania odpowiedzialności za drugą osobę. Single mają lepszą możliwość by rozwijać swoje pasje i karierę zawodową, są samowystarczalni i mają większą swobodę działania, jednak nierzadko towarzyszy im uczucie większego lub mniejszego osamotnienia.

Lęk przed samotnością jest dość naturalną reakcją. Ludzie przygotowywani są do życia w społeczeństwie i zakładania rodzin, a samotność uniemożliwia osiągnięcie szczęścia i może kojarzyć się z poczuciem odrzucenia, dlatego wiele osób nie chce jej doświadczać. Samotność może budzić niepokój, jednak nadmiernego strachu nie wolno ignorować.

Lęk przed samotnością najczęściej wywodzi się:

• z wczesnego dzieciństwa – osoby, którym brakowało uwagi rodziców lub zbyt szybko zostały z nimi rozłączone mogą odczuwać mocno zakorzeniony strach przed opuszczeniem;
• z niskiego poczucia własnej wartości – brak pewności siebie i kompleksy rodzą obawę we własne możliwości i brak wiary w jakąkolwiek zmianę sytuacji;
• z niezaspokojonych potrzeb – deficyt bliskości i czułości sprawia, że brak bliskiej osoby albo rozstanie z partnerem i związane z tym osamotnienie wydaje się być niezwykle trudne;
• z wzorców kulturowych – społeczny nakaz życia w rodzinie powoduje uczucie niepełności i wybrakowania, gdy nie jesteśmy w związku.

Lęk przed samotnością objawia się obniżeniem nastroju i ogólnego samopoczucia, poczuciem bezsilności i brakiem sensu oraz niepewnością w odniesieniu do przyszłości. Łagodne formy obawy nie powinny wzbudzać niepokoju, jednak fobia na tle samotności – monofobia – wymaga odpowiednio dobranej terapii. Przesadny lęk przed samotnością można rozpoznać po częstym uczuciu niepewności i niepokoju, objawach depresji oraz dążeniu do jak najczęstszego przebywania w towarzystwie innych ludzi, ponieważ brak drugiej osoby powoduje znaczny dyskomfort. Monofobia może doprowadzać do występowania ataków paniki, duszności i nudności.

Pokonanie obaw wymaga dotarcia do źródła problemu. Musimy zastanowić się nad tym, czy nasz strach jest uzasadniony, czy może jest to tylko pozorna samotność, którą łatwo zwalczyć kontaktem z rodziną i przyjaciółmi. To samo tyczy się obaw o przyszłość, której nie jesteśmy w stanie przewidzieć i na którą mamy ograniczony wpływ.

Obwinianie się za życiowe niepowodzenia jest bezcelowe. Samotność jest wypadkową wielu czynników, dlatego nie powinniśmy szukać winy w nas samych i niepotrzebnie zaniżać swojej wartości.

Aby stawić czoła obawom, należy przyjąć do wiadomości fakt, że jesteśmy lub możemy być samotni w przyszłości. Tylko od nas i naszego nastawienia zależy jak wykorzystamy ten fakt – samotność może przygnębiać i dawać wrażenie bezsensu, ale często jest czasem, gdy możemy rozwijać swoje pasje, zadbać o karierę zawodową oraz w pełni samodzielnie i swobodnie decydować o swoim życiu.

Męczący, silny lęk przed osamotnieniem można zwalczyć. Jeśli samodzielna praca nad problemem nie przynosi oczekiwanych efektów, warto porozmawiać z bliską osobą lub doświadczonym terapeutą. Szczera rozmowa o dręczących nas obawach przyniesie ulgę i rzuci na problem nowe światło.

Często osamotnienie nie jest kwestią wyboru i obniża nasze samopoczucie oraz samoocenę. Uważamy, że nie zasługujemy na uwagę innych ludzi i że to nigdy się nie zmieni. Samotność może być prostą drogą do depresji. Może dotknąć każdego, dlatego warto wiedzieć jak można się od niej uwolnić.

Aby wypełnić poczucie pustki, przede wszystkim trzeba pokochać siebie – bez tego nigdy w pełni nie otworzymy się na drugiego człowieka. Brak samoakceptacji skutecznie utrudnia nawiązywanie zdrowych relacji – nie wierzymy, że ktokolwiek mógłby chcieć się do nas zbliżyć, świadomie izolujemy się od otoczenia albo wręcz szukamy osoby, która stałaby się sensem naszego istnienia.

Samotność to negatywne uczucie, któremu nie można dać się zdominować. Utwierdzanie się w złych emocjach pogłębia cierpienie i nie prowadzi do żadnych zmian, dlatego konieczne jest uświadomienie sobie, że nasze szczęście zależy jedynie od nas samych. Zmiana sposobu postrzegania różnych sytuacji i cieszenie się małymi rzeczami sprawią, że powoli zaczniemy cieszyć się życiem i otwierać na perspektywę nowych znajomości.

Ostatnim i często najtrudniejszym krokiem jest danie sobie możliwości poznawania otoczenia. Ukrywanie się przed światem i unikanie ludzi nie sprzyja nawiązywaniu i pogłębianiu relacji, dlatego musimy wyjść ze strefy komfortu i podjąć konkretne działania.

Jeśli czujesz się samotna:

1. Przeanalizuj swoją sytuację – zastanów się: dlaczego jesteś samotna?, czy to Twój świadomy lub nieświadomy wybór, czy wpływają na to inne czynniki?
2. Porozmawiaj z kimś o swoich uczuciach – zwróć się do bliskiej osoby i przedstaw swoją sytuację, opowiedz jak się czujesz i z czego może to wynikać. Jeśli nie masz nikogo, z kim mogłabyś porozmawiać, zawsze możesz umówić się na wizytę u psychologa lub psychoterapeuty, który obiektywnie oceni Twoją sytuację.
3. Postaraj się otworzyć na ludzi – zamiast utwierdzać się w przekonaniu, że nie zasługujesz na nic innego, zacznij szukać kontaktu z innymi ludźmi: idź do kina, na basen albo na zakupy. Najważniejsze to nie rezygnować całkowicie z kontaktów interpersonalnych.
4. Pracuj nad sobą – samoocena i samoakceptacja to podstawa udanych relacji z innymi ludźmi, zadbaj o poczucie własnej wartości i codziennie przypominaj sobie, że jesteś wartościową osobą, która zasługuje na miłość tak samo jak inni.

Strata bliskiej osoby i zakończenie dotychczasowej relacji to trudny moment, w którym możemy czuć się samotni. W takich sytuacjach ważne jest, aby dać sobie czas na wyleczenie ran i powrót do życia towarzyskiego. Niedawne rozstanie się z partnerem to doświadczenie, które może pokazać, czego w przyszłości lepiej unikać.

Paradoksalnie samotność w związkach jest dosyć powszechna. Osamotnienie pojawia się, gdy formalnie jesteśmy związani, ale w rzeczywistości nadal pozostawieni samym sobie. Mimo stałej obecności drugiej osoby, nie czujemy w niej oparcia, brakuje nam zaangażowania i zainteresowania. Ludzie są przystosowani do życia w społeczeństwie, rodzinie, gronie znajomych – to dlatego decydują się na tworzenie bliskich relacji, które powinny wzmacniać i zapełniać pustkę. Samotność, która uderza niespodziewanie ciąży jeszcze bardziej.

Samotność w związku przypomina wegetację, to pozostawanie w martwym punkcie bez wiary w zmianę sytuacji. Związek przestaje dawać satysfakcję, a potrzeba dzielenia życia z drugą osobą nie daje o sobie zapomnieć, przez co czujemy się oszukani. Zamiast ukochanej osoby codziennie widujemy kogoś obcego, z kim nie możemy dzielić codziennych smutków i radości.

Osamotnienie pojawia się, gdy zaczyna nam brakować czasu dla siebie nawzajem albo motywacji by ten czas znaleźć. Związek pozostaje w tyle za wychowywaniem dzieci i pracą, a pośpiech i stres nie sprzyjają pielęgnowaniu relacji. Oddalenie stopniowo prowadzi do braku zrozumienia i utraty zainteresowania partnerem.

Z samotnością w związku można i warto walczyć. Podstawą jest zadanie sobie pytania: dlaczego oddaliliśmy się od siebie, co dokładnie sprawia, że czuję się samotna – dzięki temu będziemy mogli wskazać istotę problemu i spróbować zmienić swoje własne zachowanie w stosunku do partnera. Warto stawiać na zdrowy egoizm, czyli zaspokajanie również swoich potrzeb, dzięki któremu życie nabierze właściwych proporcji, a my złapiemy dystans.

Powrót do zdrowej, satysfakcjonującej relacji jest możliwy – wystarczy zacząć od rzeczowej, szczerej rozmowy, bez wzajemnego osądzania i atakowania drugiej strony. Partner może nie mieć świadomości, że czujemy się opuszczone albo sam ma poczucie osamotnienia, które niepostrzeżenie zdążyło już zdominować relację. Rozmowa z partnerem i wyjście poza strefę komfortu to pierwszy krok, następnym powinna być rozmowa ze specjalistą – psychologiem lub terapeutą.

Dlaczego boimy się samotności?