Wzmożone napięcie mięśni – przyczyny, objawy i leczenie, czyli jak poradzić sobie z hipertonią u dzieci i dorosłych

Prawidłowe napięcie mięśniowe to podstawa normalnego funkcjonowania. Wzmożone napięcia mięśniowe dotyczy mięśni kończyn i innych struktur, może pojawiać się w stosunku do mięśni kończyn dolnych i górnych oraz mięśni karku czy tułowia. Wszelkie patologie napięcia mięśniowego wykrywane są podczas badania neurologicznego, gdzie oceniany jest opór wyczuwany podczas ruchów biernych, czyli w momencie, gdy pacjent jest rozluźniony, a częściami jego ciała porusza lekarz.

Wzmożone napięcie mięśni może objawiać się ich spastycznością bądź sztywnością. Hipertonia spastyczna najczęściej wynika z takich przyczyn jak: udar mózgu, stwardnienie rozsiane, niektóre urazy głowy, uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego lub uszkodzenie rdzenia kręgowego. W przypadku hipertonii obejmującej sztywność przyczyną jest uszkodzenie układu pozapiramidowego, gdy dochodzi do zachwiania równowagi między elementami tego układu. Z kolei wzmożone napięcia mięśniowe u niemowląt mogą być wynikiem, między innymi wrodzonych bądź nabytych uszkodzeń układu nerwowego, mózgowego porażenia dziecięcego, zaburzeń genetycznych i metabolicznych, wodogłowia i rozszczepu kręgosłupa.

Hipertonia może przybierać dwie różne formy i to od jej rodzaju zależą objawy, które zaobserwujemy u chorego pacjenta. Wzmożone napięcie mięśniowe ze spastycznością mięśni to wynik uszkodzenia dróg piramidowych w układzie nerwowym – w tym przypadku opór mięśni jest większy na początku badania, a potem stopniowo maleje. Wzmożone napięcie mięśniowe ze sztywnością mięśni wynika z zaburzeń w układzie pozapiramidowym, a wyczuwany w trakcie badania opór ma stałe natężenie.

Napięcia mięśniowe u niemowląt znacznie utrudniają podstawowe czynności ruchowe zaburzając naturalne procesy rozwojowe. Zespół objawów charakterystycznych u najmłodszych to zaciskanie piąstek, płaczliwość, prężenie ciała, problemy ze snem, krzyżowanie nóg, opór kończyn podczas pielęgnacji, ruch ograniczony do minimum (dziecko przekręca się tylko w jedną stronę, nie unosi główki, nie wyciąga rączek itp.). Hipertonia u dzieci starszych może powodować trudności z utrzymaniem pozycji, brak równowagi, słabą kondycję, przykurcze mięśni, zaburzenia wzorca chodu i liniowości.

Wzmożone napięcie mięśniowe u dorosłych dotyczące mięśni kończyn dolnych prowadzi do trudności z chodzeniem spowodowanej sztywnością chodu, mogą też pojawiać się zmiany w stawach prowadzące do przykurczów stawowych, które z biegiem czasu zniekształcają obrys stawu powodując defekt wizualny oraz ograniczając ruchomość w obrębie danego stawu. Długotrwała hipertonia może wywoływać dolegliwości bólowe o znacznym nasileniu, wzmożone napięcie mięśniowe to często również niespokojny sen.

Wzmożone napięcie mięśniowe może mieć poważne konsekwencje i skutkować negatywnymi zmianami na całe życie, dlatego ważne jest, aby jak najszybciej dokonać diagnozy i wybrać sposób leczenia hipertonii. Kluczową rolę odgrywa tutaj badanie neurologiczne polegające na ocenie napięcia mięśni podczas wykonywania ruchów biernych. W zależności od potencjalnej przyczyny hipertonii lekarz może zlecić badania obrazowe takie jak tomografia komputerowa głowy czy rezonans magnetyczny albo na przykład punkcja lędźwiowa wykonywana, gdy przyczyną zaburzeń może być stwardnienie rozsiane. Zalecana jest wizyta u pediatry, a następnie w razie konieczności – u neurologa i fizjoterapeuty.

Najskuteczniejsza metoda leczenia to odpowiednio dopasowana fizjoterapia, która zapobiega trwałym negatywnym zmianom ustroju. Czasem konieczne jest również podawanie leków zwiotczających mięśnie, jednak farmakologia powinna być jedynie uzupełnieniem innych metod leczenia. Ważne jest zachowanie czynności ruchowej stawów w pobliżu zajętych chorobowo mięśni, dlatego wzmożone napięcie mięśni wymaga utrzymania sprawności poprzez leczenie ruchem. Kinezyterapia może być z powodzeniem łączona z tradycyjną fizykoterapią i masażami, jak również nowoczesnymi metodami nakierowanymi na zmniejszenie objawów zaburzeń napięcia mięśni takimi jak metoda Vojty i metoda NDT-Bobath.

Wzmożone napięcie mięśniowe leczone jest poprzez farmakoterapię, która obniża napięcie mięśniowe oraz fizykoterapię, która działa rozluźniająco. Aby poprawić wzorce ruchowe i opóźnić zmiany wtórne takie jak deformacje stawów czy przykurcze, warto regularnie przeprowadzać ćwiczenia na wzmożone napięcie mięśniowe u dzieci i dorosłych.

Efekty rehabilitacji u dzieci widoczne są nawet po kilku tygodniach. W warunkach domowych rehabilitacja polega na masażu, turlaniu i przetaczaniu malucha, ćwiczeniach na piłce, dotykaniu różnych faktur (piłeczka z wypustkami, futerko, jedwabny szalik itp.) oraz odpowiedniej pielęgnacji dziecka (zamiast unoszenia powolne obracanie na boki). Spokojne, rytmiczne ruchy ułatwiają rozluźnienie mięśni, a powolne unoszenie pozwoli zaakceptować zmiany pozycji ciała.

Ćwiczenia na wzmożone napięcia mięśniowe u dzieci starszych i dorosłych mają prowokować prawidłowe odruchy. Metoda Bobath to profesjonalna terapia, którą można kontynuować także w domu – techniki wspomagania i stymulacji mięśni wyzwalają możliwe do wykonania ruchy:

• normalizują napięcia mięśniowe,
• hamują nieprawidłowe odruchy,
• utrzymują ruchomość w stawach,
• utrwalają zdobyte umiejętności ruchowe.

Ćwiczenia całego ciała, właściwe ułożenie dziecka, prawidłowe pozycje do zabaw powinny stymulować rozwój ruchowy dziecka, a u dorosłych wspomagać odzyskiwanie utraconych funkcji mięśni. Z kolei popularna metoda Vojty to nic innego jak manualna stymulacja punktów uciskowych w odpowiednich miejscach na ciele. W ten sposób nie ćwiczymy funkcji ruchowej, ale wyzwalamy napięcie mięśniowe, tak aby odpowiednio aktywować je do wykonywania danych funkcji.