Dieta przy endometriozie. Co jeść, by łagodzić objawy, a czego unikać? Sprawdź zalecenia dietetyczne w leczeniu i profilaktyce endometriozy

Endometrioza jest chroniczną chorobą zapalną, którą charakteryzuje występowanie poza macicą gruczołów i tkanki podścieliskowej, które są podobne, jak w endometrium. Lokalizacja tych ognisk często dotyczy narządów miednicy i doprowadza do jej zniekształceń anatomicznych.

Sprawdź też: Nowa koncepcja leczenia endometriozy. To implant hydrożelowy

Endometrioza jest nieuleczalna, a choruje na nią nawet 10-15 proc. kobiet w wieku rozrodczym, przy czym liczba ta może być znacznie niedoszacowana ze względu na brak jednoznacznych metod diagnostycznych problemu. Obecnie mówi się o tym, że endometrioza dotyka co najmniej 2 miliony Polek, choć według innych danych ma ją aż 1/3 pań, które odczuwają ostre bóle miednicy – a tych może być znacznie więcej.

Główne objawy endometriozy to przewlekły i nasilający się ból w miednicy, zaburzenia miesiączkowania, niepłodność i bolesne współżycie, choć nie wszystkie z nich manifestują się naraz. Nie istnieją standardy leczenia tych problemów, a choroba może nawracać nawet po prawidłowym leczeniu chirurgicznym lub farmakologicznym.

Istnieje kilka hipotez odnośnie przyczyn rozwoju endometriozy, a najszerzej akceptowana ma związek ze wstecznymi miesiączkami. Tym terminem określa się cofanie się krwi miesięcznej przez jajowody, skąd złuszczona tkanka endometrium może docierać do jajników i otrzewnej. Dokładny mechanizm rozwoju choroby nie jest jednak znany. Niestety, z tego powodu nie istnieje definitywny sposób jej leczenia. Są jednak dane na temat ryzyka jej rozwoju oraz nasilenia w zależności od czynników związanych ze stylem życia – nie jest więc tak, że nie można nic zrobić.

Wzrost ognisk endometriozy ma związek z działaniem estrogenów. Hormony te są produkowane przez jajniki, skórę i tkankę tłuszczową, a lokalnie, wewnątrz jamy brzucha – przez nieprawidłową tkankę endometrium macicy. Podobne mechanizmy związane są z rozwojem chorób estrogenozależnych, takich jak rak piersi czy endometrium. Dlatego wiele modyfikacji stylu życia może mieć znaczny wpływ na nasilenie choroby lub jej progresję.

W rozwoju i leczeniu endometriozy istotna jest nie tylko aktywność estrogenów w organizmie, ale także poziom stanu zapalnego, regularność miesiączek i wydzielanie hormonów wywołujących zapalenie (prostaglandyn). Na wszystkie z tych elementów wpływ ma dieta. Udowodniono m.in. innymi, że kobiety spożywające posiłki o wysokim potencjale zapalnym zdecydowanie częściej mają endometriozę niż te, których dieta ma niski potencjał pod tym względem.

W endometriozie nie poleca się sięgania po mięso, zwłaszcza czerwone. U kobiet, które spożywały więcej niż 2 porcje czerwonego mięsa tygodniowo o 56 proc. częściej diagnozowano endometriozę niż u tych, które zjadały w tym czasie poniżej jednej porcji – dowiodły analizy bazujące na danych z badania „Nurses’ Health Study II”. Jedna porcja to przy tym ok. 85 g produktu.

Zobacz: Metal ciężki przyczyną endometriozy? Działa jak estrogen i latami kumuluje się w organizmie

Przy tej chorobie zalecane bywa jednak wręcz dieta wegańska, czyli złożona wyłącznie z produktów roślinnych. Odradzane bywa też spożywanie produktów mlecznych, ponieważ zawierają hormony zwierzęce. Niektóre zalecenia dopuszczają jednak jedzenie jaj kurzych. Sięgając po te produkty, na pewno dobrze jest zadbać o ich naturalny skład i jakość.

Według badań polskich czynnikami mogącymi zwiększać prawdopodobieństwo rozwoju choroby było spożywanie szynki, czerwonego mięsa i kwasów tłuszczowych typu trans. Te ostatnie powstają m.in. przy ogrzewaniu tłuszczów, a także ich utwardzaniu (w procesie tym powstają tłuszcze roślinne stosowane szeroko w przemyśle spożywczym).

Z przetworzonej żywności pochodzą także kwasy tłuszczowe omega-6. Należy pamiętać, że nie wszystkie „omegi” są korzystne dla zdrowia, a kluczowe znaczenie mają ich proporcje w diecie. Niewiele osób ma prawidłowy poziom omega-3 we krwi, a powodem jest niskie spożycie ich źródeł, czyli tłustych ryb morskich. To, co jemy, obfituje jednak w omega-6. Ten rodzaj kwasów tłuszczowych pochodzi z większości przemysłowych i kulinarnych olejów roślinnych, m.in. tego słonecznikowego. Z kwasów omega-6 powstają w organizmie zapalne hormony prostaglandynowe. To ich nadprodukcja uznawana jest za przyczynę kurczy macicy i innych bolesnych objawów endometriozy.

Niekorzystne jest także wysokie spożycie tłuszczów z dietą. Wiąże się bowiem ze stresem oksydacyjnym i stanem zapalnym, które w endometriozie wymykają się spod kontroli. Do najbardziej niewskazanych produktów należą dania fast food, przemysłowe słodkie i słone przekąski oraz inne wyroby gotowe do spożycia.

Takiego działania nie będzie jednak mieć wysokotłuszczowa dieta oparta na zdrowych produktach, taka jak menu w stylu śródziemnomorskim – w rzeczywistości to polecany sposób odżywiania.

Niektóre badania wskazują także, że endometriozie i jej objawom sprzyja konsumpcja alkoholu, który zakłóca metabolizm estrogenów w wątrobie. Ma też działanie prozapalne, obniża w organizmie poziom antyoksydantów i zwiększa ryzyko rozwoju wielu chorób.

W endometriozie zalecana jest dieta przeciwzapalna, czyli z jednej strony ograniczająca związki wywołujące stan zapalny, a z drugiej – bogata w zmniejszające go substancje. Są to przede wszystkim antyoksydanty. Związki te hamują reakcje utleniania, które prowadzą do niszczenia związków biologicznych.

Przegląd badań sugeruje, że w ochronie przed rozwojem endometriozy mogą brać udział antyoksydacyjne witaminy D i E, witaminy z grupy B, a także produkty bogate w kwasy tłuszczowe omega-3 oraz wapń.

Jak wykazano w jednym z badań z udziałem ponad 70,6 tys. kobiet, z których prawie 1,4 tys. zachorowało na endometriozę, im było większe spożycie produktów bogatych w kwas foliowy, witaminę C i witaminę E, tym mniejsze ryzyko rozwoju schorzenia.

W omówionych badaniach nie wykazano przy tym, by objawy były łagodniejsze pod wpływem przyjmowania wskazanych składników w formie suplementów diety. Dotyczyło to wspomnianych wit. C, B9 i E, ale także witaminy D w połączeniu z omega-3.

W tym drugim przypadku zażywały je kobiety z chirurgicznie rozpoznaną endometriozą, a celem było łagodzenie bólu. Jego odczuwanie zmniejszyło się w podobnym stopniu zarówno w grupie zażywającej wit. D, jak i placebo, a mniejszą poprawę przynosiło łykanie kwasów omega-3. To pokazuje brak ich skuteczności. Na pewno jednak odpowiednie stężenie w organizmie wszystkich wymienionych składników jest niezbędne dla utrzymania stanu zapalnego na niskim poziomie.

W diecie powinny pojawiać się rozmaite grupy antyoksydantów. Szczególnie ważne są polifenole, które regulują reakcje związane z procesem rozwoju raka endometrium i endometriozy. Należy do nich ogromna grupa związków, w tym np. flawonoidy, taniny czy lignany. Podobne działanie ma kwas foliowy (inaczej foliany lub wit. B9).

Możliwe korzystne działanie odnośnie prewencji i leczenia endometriozy ma także kurkumina. Związek aktywny z kurkumy wyróżnia działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwnowotworowe i zapobiegające angiogenezie, czyli powstawaniu nowych naczyń krwionośnych, które zaopatrują w krew nowe ogniska nieprawidłowej tkanki.

Objawy towarzyszące endometriozie można ponadto łagodzić za pomocą innych modyfikacji diety. Jednym z rozwiązań są lekkie głodówki. Post ma udowodnione działanie wspomagające naprawę tkanek. Wpływa na wydzielanie hormonów, poziom stanu zapalnego i odporność na stresory.

W praktyce klinicznej strategia głodówek może zredukować rzuty choroby i dotkliwość bólu w przypadku objawów endometriozy. Pacjentkom czasem zaleca się wyłącznie bardzo lekkie posiłki lub krótkie głodówki przed miesiączką. To pozwala zredukować aktywność układu trawienia, z którego pochodzi wiele objawów endometriozy. Brak jednak badań nad skutecznością tej metody.

Kobietom z endometriozą pomóc może zwiększenie roślinnych związków o słabym działaniu estrogenowym. Co prawda ich rola w rozwoju czy leczeniu endometriozy nie została ustalona, ale wiadomo, że szczególnie korzystne właściwości mogą mieć fitoestrogeny sojowe.

Zawarte w soi izoflawony, takie jak genisteina i pueraryna, zachowują się w ustroju nieco inaczej niż inne związki o podobnym działaniu. Choć nie zostało to zbadane u ludzi, wykazują one działanie przeciw neoplazji, czyli powstawaniu nieprawidłowych komórek.

Izoflawony sojowe zmniejszają obciążenie chorobą poprzez hamowanie ekspresji receptorów aromatazy i estrogenu, a także zmniejszanie jego stężenia. Pomagają m.in. zmniejszyć przyrost grubości endometrium, który jest powiązany z większym ryzykiem rozwoju endometriozy.

U kobiet z endometriozą 2-3 razy częściej diagnozowany jest zespół jelita drażliwego (ZJD). W niektórych badaniach stwierdzono też prawie czterokrotny wzrost częstotliwości występowania nietolerancji pokarmowych w porównaniu ze zdrowymi uczestniczkami.

Z drugiej strony zespół jelita drażliwego, który dotyka ponad 11 proc. populacji, znacznie częściej występuje u kobiet. Pacjentki z ZJD często cierpią z powodu objawów endometriozy nawet w sytuacji, gdy ogniska choroby nie dotyczą jelit.

Chociaż nawet 52 proc. kobiet z potwierdzoną endometriozą ma zespół jelita drażliwego, bardziej dotkliwe jego symptomy dotyczą pacjentek z wcześniejszymi fazami rozwoju choroby.

W przypadku objawów takich jak bóle brzucha, skurcze, wzdęcia, wiatry, biegunki i zaparcia, często na przemian, a także nagle pojawiająca się potrzeba wizyty w toalecie, znaczą poprawę objawów może przynieść stosowanie diety FODMAP, czyli o niskiej zawartości łatwo fermentowanych, gazotwórczych związków. Warto przy tym pamiętać, że każdy organizm jest inny, podobnie jak tolerancja różnych związków. Dlatego dietę tę modyfikuje się w zależności od samopoczucia.

W jednym z badań wykazano bardziej znaczną poprawę objawów pod wpływem diety FODMAP u pacjentek z zespołem jelita drażliwego i endometriozą (o 72 proc.) niż u tych z samym ZJD (40 proc.). U części pacjentek lecznicza będzie dieta bezglutenowa.

Istnieją ponadto dowody na to, że objawy endometriozy można łagodzić za pomocą aktywności fizycznej, jednak nie tej doraźnej, ale regularnej.

Źródło: Impact of lifestyle and diet on endometriosis: a fresh look to a busy corner Menopause Review