Celiakia – choroba dzieci i dorosłych. Jakie są objawy celiakii, jak ją rozpoznać oraz jakie wykonać badania na celiakię?

Celiakia jest chorobą autoimmunologiczną, powodującą, że układ odpornościowy błędnie interpretuje tkanki własne, jako obce. W przypadku tej choroby upośledzona odporność organizmu atakuje jelito cienkie w wyniku nadwrażliwości na gluten.

Pierwsze przypadki zostały odnotowane przez Areteusza z Kapadocji pod na koniec II wieku. W 1888 r. pełniejszego opisu choroby trzewnej sporządził Samuel Gee, proponując leczniczą dietę bazującą na skorupiakach. W 1950 r. przełomu w kwestii identyfikacji przyczyn występowania celiakii dokonał Wim Dickie, odkrywając, że eliminacja pszenicy, żyta i owsa prowadzi do polepszenia się stanu zdrowia.

Bardzo ważną rolę w walce z chorobą odegrał polski dermatolog Tadeusz Chorzelski, który 1983 r. wykrył marker immunologiczny znany dzisiaj, jako IgaEma. Tym samym potwierdził autoimmunologiczny typ choroby trzewnej.

Choroba trzewna zazwyczaj ujawnia się we wczesnym dzieciństwie. Jednak istnieją przypadki, w których celiakia daje o sobie znać dopiero w dorosłym życiu między 35 a 55 rokiem życia. Tak jak w przypadku choroby Hashimoto – choroba trzewna niestety częściej atakuje organizmy kobiet.

Każdy z objawów wywołanych przez celiakie atakuje układ pokarmowy, co w praktyce uniemożliwia normalne funkcjonowanie w codziennym życiu. Do najczęstszych sygnałów zalicza się m.in. biegunki (w tym tłuszczowe), wzdęcia, zaparcia, spadek masy ciała czy brak apetytu. Warto także zwrócić uwagę na dość nietypowe, nasilające się w ostatnich latach objawy celiakii np. zmiany skórne, opryszczka, anemia, osteoporoza, zaburzenia miesiączkowania, niepłodność, spowolnienie mowy, brak koncentracji czy depresja.

Celiakia jest wywołana nieprawidłową reakcją immunologiczną na gluten, czyli mieszaniny białek zawartej w zbożach tj. pszenicy, jęczmieniu oraz życie. Współczesna medycyna jeszcze nie poznała odpowiedzi, od czego zależy tzw. nietolerancja glutenu. Na ten temat wciąż trwają badania, jednak przypuszcza się, że zależność ta wynika z czynnika genetycznego.

Niektórzy specjaliści twierdzą, że choroba może zostać wywołana przez wyczerpaną odporność wskutek wcześniejszych infekcji czy przewlekłego stresu. Inni natomiast sądzą, że celiakia pojawia się przy istniejących już chorobach np. cukrzycy czy zapaleniu tarczycy.

Początek zdiagnozowania celiakii zaczyna się od wizyty u lekarza pierwszego kontaktu. Na podstawie przeprowadzonego wywiadu lekarz kieruje pacjenta do poradni gastroenterologicznej. Jak dotychczas istnieją dwie metody diagnozowania choroby trzewnej: badanie krwi oraz biopsja.

W przypadku badania krwi specjaliści zalecają wykonanie badania serologicznego z krwi, które pozwala na oznaczenie stężenia dwóch z trzech dostępnych przeciwciał tj. przeciwko transglutaminazie tkankowej (tTG), przeciwko deamidowanej gliadynie oraz przeciwko endomysium mięśni gładkich (EmA).

Wymienione przeciwciała są charakterystyczne dla celiakii, a zatem ich występowanie we krwi niemal potwierdza istnienie choroby. Warto jednak nadmienić, że brak przeciwciał w krwi wcale nie oznacza braku choroby z tego względu, że część chorych genetycznie w ogóle ich nie wytwarza lub minimalne występowanie powyższych przeciwciał nie oznacza, że choroba dotyczy jelita cienkiego.

Z tego względu precyzyjniejszym sposobem jest biopsja dwunastnicy wykonywana podczas gastroskopii lub endoskopowo. Badanie polega na zaaplikowaniu przez jamę ustną małej sondy z kamerą, która umożliwia obejrzenie wnętrza jelita i pobranie jego fragmentu do badania. Zabieg niestety sam w sobie jest nieprzyjemny, jednak daje jednoznaczny i pewny wyniki. Pobranie małego wycinka jelita służy ocenie zaniku kosmków jelitowych oraz krypt, wydzielających między innymi enzymy trawiące gluten.

Celiakia dotyczy głównie dzieci, dlatego ważna jest jak najszybsza diagnoza w tak małym organizmie. U niemowląt zazwyczaj pojawiają się biegunki oraz wymioty. Inne objawy występują w przypadku dzieci w wieku szkolnym i młodzieńczym, a do najczęstszych z nich jest niski przyrost i niedobór masy ciała, opóźnienie dojrzewania płciowego, uporczywe afty w jamie i opryszczki w obrębie ust, zaparcia, nietolerancja laktozy czy zaburzenia szkliwa zębowego.

Warto wspomnieć, że oznaki choroby trzewnej rozwijają się stopniowo. Celiakia u dzieci wywołuje także osteopatię, patologiczną łamliwość kości, a w skrajnych przypadkach zaburzenie miesiączkowania (u nastolatek), a także niepłodność.

W związku z poważnymi symptomami należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem, z uwagi na możliwość wystąpienia niebezpiecznych powikłań związanych z dalszym nieświadomym spożywaniem produktów nietolerowanych przez organizm. O tym, jak niebezpieczny może być gluten dla organizmu, świadczy tzw. mgła mózgowa polegająca na zaburzeniach pracy mózgu.

W celu zdiagnozowania celiakii u dzieci stosuje się dwa sposoby tj. profesjonalny test DNA, podczas którego pobiera się wymaz z policzka dziecka oraz wykonanie testu serologicznego badającego surowicę krwi.

Po wykryciu, na podstawie wcześniejszych badań choroby trzewnej, leczenie polega na wprowadzeniu ścisłej diety bezglutenowej, którą należy stosować już do końca życia. Obecnie, to właśnie zmiana diety i wykluczenie produktów zawierających gluten jest jedyną metodą pomagającą zminimalizować skutki choroby. Z uwagi na spustoszenie, jakie robi celiakia w jelicie cienkim, przyjmuje się dwa etapy diety.

W pierwszym etapie, po rozpoznaniu choroby należy stosować dietę bezglutenową, ale i również lekkostrawną z uwagi na zniszczone kosmki jelitowe. Konieczne jest wykluczenie potraw ciężkostrawnych i wzdymających tj. warzyw strączkowych, kapustnych, tłustych mięs, żółtego sera czy konserw. Wszelkie spożywane potrawy powinny być przyrządzane poprzez gotowanie (w tym na parze), duszenie czy pieczenie.

W drugim etapie stosuje się zdrową dietę spełniającą wszystkie zasady racjonalnego żywienia formułowane przez Instytut Żywności i Żywienia Człowieka. Przy komponowaniu diety należy pamiętać, że produkty bezglutenowe są ubogie w białka, witaminy oraz składniki mineralne. W związku z tym zaleca się, aby oprócz diety stosować dodatkową suplementację, która uzupełni niedobory składników odżywczych.

Ułożenie diety dla osób z celiakią jest trudne z uwagi na dość ograniczony dostęp produktów bez glutenu. Dlatego w miarę możliwości jadłospis powinien ułożyć dietetyk.

Przykładowymi produktami dozwolonymi w diecie są: ryż biały i brązowy, kukurydza, gryka, proso, kasza jaglana, kasza gryczana, świeże nieprzetworzone mięso, ryby, jaja, świeże mleko, jogurty naturalne, kefiry, masło, smalec, dżem, miód, ciasta przygotowane z dozwolonych produktów oraz wszystkie owoce. Obecnie producenci żywności umożliwiają szybszą identyfikację pożywienia bez glutenu, stosując na etykietach logo, które obrazuje przekreślony kłos.

Niestety, produkty z glutenem stanowią liczniejszą grupę, zwłaszcza jeśli chodzi o produkty zbożowe. Wśród produktów zakazanych znajdziemy pszenice, jęczmień, żyto, kaszę jęczmienną, muesli, kasze owsiane, makaron pszenny, makaron żytni, pierogi, pyzy, kopytka, naleśniki, każde pieczywo nieoznaczone wyżej wspominanym logiem, ciasta drożdżowe, ciasta wytworzone z niedozwolonych mąk, bułka tarta, napoje mleczne z dodatkiem sodu jęczmiennego, sery pleśniowe kawa zbożowa czy proszek dopieczenia

Skomponowanie prawidłowego jadłospisu wiąże się także ze znacznymi wydatkami finansowymi, ponieważ produkty bez glutenu są znacznie droższe niż tradycyjne odpowiedniki. W związku z tym państwa na całym świecie pomagają osobom chorym na celiakię poprzez zasiłki, dopłaty do zakupu żywności czy ulgi podatkowe.

Jak żyć na diecie bezglutenowej?