Nietrzymanie moczu – objawy i leczenie u kobiety i mężczyzny. Leki i ćwiczenia stosowane w inkontynencji moczowej oraz profilaktyce NTM

Nietrzymanie moczu to według najnowszej definicji z 2020 roku sytuacja, w której dochodzi do jakiegokolwiek mimowolnego wycieku moczu. Może do niego dojść m.in. przy większym wysiłku (dźwignięciu czegoś ciężkiego, kichnięciu lub kaszlnięciu) lub objawić się jako nagła potrzeba natychmiastowego oddania moczu.

Nietrzymanie moczu może mieć różne oblicza: od sporadycznego – występującego w określonych sytuacjach, po bardzo nasilone, utrudniające codzienne funkcjonowanie. Stan ten może być przejściowy, bądź przewlekły, a każdy z nich powinien być skonsultowany z lekarzem.

Nietrzymania moczu to problem, który wbrew pozorom dotyka nie tylko kobiety, ale także mężczyzn. Na świecie boryka się z nim między 303 a 423 milionów kobiet i 121 milionów mężczyzn na całym świecie. W Polsce mówi się o łącznej liczbie przynajmniej 2 milionów osób cierpiących z powodu NTM. Zakłada się jednak, że jest ich znacznie więcej. Ze względu na wstydliwy charakter tej przypadłości, brakuje dokładnych danych obrazujących prawdziwą skalę problemu.

Wiadomo jednak na pewno, że ze względów anatomicznych i hormonalnych, z nietrzymaniem moczu dwa razy częściej borykają się kobiety. Częstotliwość pojawiania się schorzenia u pań rośnie wraz z wiekiem i osłabieniem mięśni dna miednicy, mięśni Kegla i mięśni okalających cewkę moczową. Problem dotyka także młodszych kobiet, bo aż 34% zgłaszanych przypadków dotyczy nietrzymania moczu po porodzie.

Nietrzymanie moczu miewa różne przyczyny i postaci. Według Międzynarodowego Towarzystwa Kontynencji (International Continence Society) wyróżnia cztery główne rodzaje NTM:

• naglące nietrzymanie moczu – zazwyczaj objawia się nagłą potrzebą oddania moczu, często uniemożliwiającą dotarcie na czas do toalety, potrzeba ta występuje kilkukrotnie w ciągu dnia oraz dodatkowo kilka razy w nocy, może towarzyszyć jej parcie na mocz. Wlicza się do niej zespół nadreaktywnego pęcherza. Częstą przyczyną tego schorzenia jest nadmierna czynności mięśni wypieracza, które kontrolują pęcherz,
• wysiłkowe nietrzymanie moczu – oznacza niekontrolowany wyciek moczu w trakcie zwiększonej aktywności fizycznej, a także podczas kichnięcia, kaszlu czy śmiechu. Następuje on na skutek niewydolności zwieraczy cewki moczowej, winne może być także osłabienie mięśni dna miednicy, które stanowią podporę pęcherza moczowego,
• mieszane nietrzymanie moczu – łączy w sobie objawy wysiłkowe i naglące,
• nietrzymanie moczu z przepełnienia – do niekontrolowanego stałego lub okresowego wycieku moczu dochodzi w sytuacji, w której pęcherz jest przepełniony. Problem dotyka często mężczyzn z przerostem gruczołu prostaty, kobiet z obniżoną przednią ścianą macicy, a także osób chorych na stwardnienie rozsiane lub Parkinsona.

Poza wyszczególnionymi typami nietrzymania moczu można wyróżnić szereg innych sytuacji, w których pojawia się dolegliwości związane z NTM, m.in:

• w trakcie ciąży i po porodzie, ze względu na zmiany hormonalne powodujące rozluźnienie mięśni dna macicy,
• podczas menopauzy, gdy niskie stężenie estrogenu powoduje osłabienie, a nawet częściowy zanik tkanek w okolicach dróg rodnych i moczowych,
• przy infekcji dróg moczowych,
• przy przeroście prostaty,
• w przebiegu chorób neurologicznych,
• przy chorobach nowotworowych,
• przy przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc,
• przy nadciśnieniu,
• przy depresji,
• przy cukrzycy,
• w chorobach Parkinsona i Alzheimera,
• w stwardnieniu rozsianym,
• podczas zaparć,
• jako skutek uboczny przyjmowania leków,
• podczas ciężkiego wysiłku fizycznego,
• w wyniku urazu/wypadku.

Nietrzymanie moczu, nawet sporadyczne lub skąpe, to sytuacja wymagająca wizyty u lekarza pierwszego kontaktu, który zadecyduje o ewentualnym wykonaniu badań lub konsultacji u specjalisty. Mając którekolwiek z poniższych objawów należy skonsultować się z lekarzem:

• częste (powyżej 8 razy w ciągu dnia) korzystanie z toalety,
• gwałtowna potrzeba oddania moczu,
• problemy z utrzymaniem moczu w sytuacjach wysiłkowych.

Jeśli nietrzymaniu moczu towarzyszy jeden lub więcej z poniższych objawów, konsultacja z lekarzem powinna odbyć się natychmiastowo, gdyż może być oznaką poważnego zachorowania:

• osłabienie lub mrowienie w dowolnej części ciała,
• kłopoty chodzeniem lub mówieniem,
• utrata wzroku,
• utrata przytomności,
• utrata kontroli jelit,
• dezorientacja.

Podczas pierwszej wizyty lekarz przeprowadzi wywiad dotyczący częstotliwości NTM i sytuacji w jakich się ono pojawia. Może także zapytać o dietę, aktywność fizyczną oraz przyjmowane leki i przebyte operacje. Następnie, w zależności od sytuacji, może zlecić wykonanie poniższych badań:

• analiza laboratoryjna moczu, która sprawdzi ewentualną obecność bakterii lub nieprawidłowych składników,
• badanie urodynamiczne pozwala zmierzyć ilość moczu zalegającego w pęcherzu oraz jego obojętność w określonym czasie. Wykonywane jest w znieczuleniu miejscowym przy pomocy cewników wprowadzanych w cewkę moczową do pęcherza oraz przez odbyt do kiszki stolcowej,
• cystoskopia polega na wprowadzeniu w znieczuleniu miejscowym cystoskopu (rodzaj endoskopu – sondy ze światłowodem) do cewki moczowej, a następnie do pęcherza,
• badanie ultrasonografem, które obejmie wskazane przez lekarza narządy lub partie układu moczowego, rodnego czy jamy brzusznej.

W zależności od wyniku wykonanych badań lekarz wybierze odpowiednią ścieżkę leczenia. W niektórych przypadkach może ograniczyć się do zalecenia zmiany trybu życia:

• utraty wagi,
• ograniczenia kofeiny i alkoholu,
• zwiększenia ilości błonnika w diecie,
• unikania zaparć,
• rzucenia palenia,
• planowania regularnego opróżniania pęcherza.

Innymi rozwiązaniami, które mogą być stosowane przy NTM są w pierwszej kolejności są terapie nieinwazyjne tj.:

• ćwiczenia mięśni dna macicy (tzw. mięśni Kegla), które najlepiej rozpocząć pod okiem fizjoterapeuty, aby później samodzielnie, regularnie aktywizować poszczególne partie mięśni w celu zapobieganiu niekontrolowanej mikcji; ćwiczenia polegają na odpowiednim naprzemiennym napinaniu i rozluźnianiu mięśni korcza,
• biofeedback to metoda, która podczas ćwiczeń z rehabilitantem uczy świadomie kurczyć i rozluźniać mięśnie dna miednicy i zwieraczy,
• pessaroterapia, polegająca na umieszczeniu w pochwie odpowiednio dobranej wkładki z antyseptycznego silikonu, która podeprzeć narządy rodne oraz cewkę moczową.

Jeśli okaże się, że problem inkontynencji moczu ma inne podłoże, konieczne może się okazać leczenie farmakologiczne lub z wykorzystaniem innych dostępnych środków. Lekarz może przepisać leki na nietrzymanie moczu, które zwiększą jego ilość lub rozluźnią mięśnie pęcherza. Według Ministerstwa Zdrowia i Narodowego Funduszu Zdrowia:

Wyróżniamy I linię leczenia (leki antycholinergiczne) oraz II linię leczenia farmakologicznego (agoniści receptorów beta-3-adrenergicznych). Pozytywne efekty może przynieść również połączenie fizjoterapii, koniecznie pod okiem wykwalifikowanego fizjoterapeuty urologicznego/uroginekologicznego, z leczeniem farmakologicznym.

Dopiero w ostateczności podejmowane są decyzje o podjęciu leczenia z wykorzystaniem bardziej inwazyjnych metod, wśród znajdują się:

• taśma środkowo-cewkowa – zalecana przy wysiłkowym nietrzymaniu moczu, jest zakładana operacyjnie, a jej zadaniem jest podtrzymanie cewki moczowej,
• neuromodulacja nerwów krzyżowych jest to dwuetapowy zabieg polegający na wszczepieniu cienkiej elektrody w kości krzyżowej, a następnie generatora impulsu w obrębie pośladka, jego zadaniem jest ograniczenie nadmiernej aktywności pęcherza moczowego oraz jego stymulacja w przypadku niedoczynności mięśnia wypieracza,
• ostrzykiwanie pęcherza botoksem, polega na podaniu do ściany pęcherza moczowego toksyny botulinowej, która ma za zadanie porazić nerwy odpowiedzialne za skurcze pęcherza i zablokować uczucie nagłego parcia na pęcherz, zabieg trzeba powtarzać,
• laseroterapia to bezinwazyjna metoda leczenia wysiłkowego nietrzymania moczu, która polega na przywróceniu mięśniom dna miednicy oraz górnej ściany pochwy pierwotnej sprężystości i jędrności.
• urostomia – jest to połączenie między drogami moczowymi a skórą, które ma na celu zapewnienie swobodnego odpływu moczu na zewnątrz. Wykonuje się je tylko w szczególnych przypadkach, kiedy oddawanie moczu przez cewkę zostało zakłócone. Ma postać niewielkiego, wilgotnego wybrzuszenia na skórze w kolorze jasnoczerwonym, do którego dobiera się przylegający worek.

Nietrzymane moczu u mężczyzn jest szerokim problemem na całym świecie. Jednak ze względu na to, że pacjenci uważają to za wstydliwą przypadłość i nie zgłaszają jej lekarzom, brakuje rzetelnych danych pokazujących skalę zjawiska. W Polsce mówi się o tym, że nawet co piąty Polak ma problem z nietrzymaniem moczu.

U mężczyzn, podobnie jak u kobiet, rozpoznaje się trzy główne rodzaje NTM omówione wcześniej. Panowie najczęściej cierpią z powodu nietrzymania moczu z parcia (58 proc.), a także z powodu wysiłkowego nietrzymania moczu (26 proc.) oraz mieszanej postaci nietrzymania moczu (15 proc.).

Najczęstszą przyczyną problemu u mężczyzn jest łagodny przerost gruczołu krokowego. Do pozostałych zalicza się leczenie nowotworu prostaty oraz naturalne procesy starzenia. Diagnostyka u mężczyzn opiera się na wykonaniu podstawowych badań tj.:

• badanie ogólne i posiew moczu,
• badanie ultrasonograficzne układu moczowego,
• oznaczenie stężenia PSA z krwi (Prostate Specific Antigen), służącego do rozpoznawania oraz monitorowania przebiegu nowotworu prostaty oraz łagodnego przerostu tego gruczołu,
• badanie palpacyjne gruczołu krokowego (palcem przez odbytnicę).

W wielu przypadkach leczenie nietrzymania moczu u mężczyzn przebiega w taki sam sposób, jak u kobiet. W pierwszej kolejności podejmowane jest leczenie zachowawcze, czyli zmiana trybu życia, fizjoterapia i farmakoterapia. Przy łagodnym rozroście prostaty zalecane są leki blokujące receptory alfa, natomiast, aby zmniejszyć liczbę epizodów parć naglących, podaje się leki antymuskarynowe i beta-3-adrenergiczne.

W niektórych przypadkach konieczne może się okazać leczenie operacyjne, które polega na wszczepieniu odpowiedniego urządzenia. Mogę być to m.in. specjalne taśmy stosowane przy wysiłkowym nietrzymaniu moczu lub zwieracz hydrauliczny w przypadku cięższych przypadków.

Źródła:
Serwis Ministerstwa Zdrowia i Narodowego Funduszu Zdrowia
Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej
Przegląd Urologiczny
Polskie Towarzystwo Urologiczne
Szpital Żelazna
Health Line
Nietrzymanie Moczu